sábado, 27 de febreiro de 2021

OS SONS DA MÁSCARA DE XINZO DE LIMIA. (SEGUNDA PARTE)

A transformación que supón o vestir unha máscara, neste caso de entroido, significa varios cambios no comportamento da persoa que leva esa máscara.

Un dos cambios máis importantes é perder un dos atributo que nos fai humanos: a fala.

As Pantallas de Xinzo de Limia non falan, non teñen esa facultade. Pero non son mudas. Emiten uns sons guturais que amplificados pola propia forma da máscara as separa aínda máis do humano e a levan a outra dimensión.  

Tampouco falan os animáis, pero en ocasións chegan a comunicarse sen palabras. Relacionado con esta animalidade, escoitei un día a uns rapaces novos que comentaban que ao día segunte, domingo de entroido, querían poñer "A BESTA" referíndose a Pantalla. Que esclarecedor.

Quero dar a coñecer que segundo a situación coa que se atopa a Pantalla pode variar o son gutural en lonxitude, en rapidez, en entoación... O normal é que cando remata o son gutural batan das vexigas.

Eu sempre escoitei e sempre fixen o son gutural coa letra O

Cando a Pantalla se bota a rúa faino trotando e cando ve unha persoa ou grupo de persoas achégase faecendo un Oooooó, ooooo, o-o-o-o. E bate coas vexigas. Este son é repetido varias veces, cambiando a orde (é aleatorio). É o normal nos desplazamentos e no lucimento.



Pantalla trotando na Rúa dos Viños.




Cando interactúan as Pantallas (BAILAN AS PANTALLAS) cambia a lonxiatude do son. Repítese varias veces a primeira parte: Ooooooó o-o-o-o - Ooooooó - Oooooó o-o-o-o. Baten as vexigas, saltan, deplázanse a dereita, esquerda, xiran, etc. (A convinación de sons non ten que levar esa orde cando se repite, muda ao gusto ou ao que está acostumada a máscara. Ao que escoitou dos maiores).


Dúas Pantallas bailando.



Pantallas bailando.





Cando se localiza un coñecido que non vai disfrado, iniciase unha especie de caza. As Pantallas roldan o coñecido intentando non ser descubertas. Se non se dá conta as Pantallas cólleno e van cara unha tasca. Se se dá conta iniciase unha persecución. No extase da persecución gana moita intesidade e repítese moi rápido o son: Ooooó, Ooooó, Ooooó así repetido ata que é collido o coñecido. Durante o acompañamento á tasca, repítese o son de camiñar e lucir e baten as vexigas. 


Pantallas cun coñecido.




Antes de descubrirse na tasca, a Pantalla executa un baile no que volve a emitir o son e bate as vexigas como cando baila con outras Pantallas. Neste caso o baile é adicado ao coñecido por convidar a uns viños e participar da súa parte da festa.


Baile de recoñecemento a quen convida a uns viños e participa da festa.


Logo saca a carauta dándose a coñecer e empezan a diversión, coméntanse a carreira, por onde escapou, cóntanse contos, cántase, bébese, é a festa no seu máximo nivel. Todos cumpren, todos están cheos de contento e orgullo por facer a súa parte. É único.


Dentro da tasca a festa da risa e da diversión.

Cando se encontra cunha muller, e o enmascarado ten interese en achegarse a ela, entón o son e máis meloso, quere enfeitizar. Repítese varias veces o Ooooooó mentras se arrodea a muller e inténtase levantarlle a saia coas vexigas (Cando leva saia). As vexigas baten moi amodiño. É un namorar é o SUFALDREO.



 



Cando a máscara se dirixe a un neno ou unha nena o son é tenro, baixiño e bátese coas vexigas moi amodiño. Ooooo, Ooooo. É normal que o neno ou nena colla medo e chore. Non pasa nada a Pantalla marcha facendo movementos lentos sen facer moito ruído. O pequeno ou pequena tense que ir acostumando.

Cos familiares ou cos amigos a máscara achégase e saúda emitindo un son suave e batendo as vexigas como saúdo. O familiar ou amigo detense diante da Pantalla e observa o baile que lle adica.  

Moitas veces crúzanse cuadrillas de Pantallas, saúdanse emitindo o son como cando están en grupo e baten as vexigas. É o recoñecemento a un igual. É unha mostra mutua de respecto.


Grupo de Pantallas.

Grupo con Pantallas infantís.

Algúns dirán que non é así como eu digo porque el ou ela fai de maneira distinta. É normal, cada un fai como entende. Todo o que rodea á Pantalla xera polémica. Eu mostro o que eu aprendín. No xeral penso que é así e no particular cada un a súa maneira.

Nos días de entroido este son forma parte da conducta da Pantalla e é inseparable da máscara. Teño visto bailes de Pantallas que non emiten este son gutural. Normalmente son persoas que veñen a Xinzo a poñer unha máscara que non sinten e non entenden. É mellor que deixen o espazo ás verdadeiras Pantallas e que non intenten imitar o que non nace con eles. Así é. 

Quero agradecerlle aos meus amigos e amigas Pantallas o tempo que compartiron comigo, tempos nos que vivimos uns momentos inesquecibles. Eles e elas saben o que eu digo.


Arriba empezando pola esquerda: Begoña, Arturo, Porto, Zalo, Urones, Lito, Rudi.
No medio empezando pola esquerda: Paco Chispa (finado), Pepe Calleja, Miguel, Moreiras (finado), Odilo, Eduardo Mangao, Teresa, Lisardo e Chus.
Abaixo empezando pola esquerda: Kiko, Edesio e Loli.
1985.



 




xoves, 18 de febreiro de 2021

COLABORACIÓN NA REVISTA SOBRE O ENTROIDO DE O SIL 2021

Os amigos do periódico O SIL chamaron para que volvera a escribir no seu especial do entroido. Este especial é un referente para os que sentimos esta festa. Expresar o que penso sobre este fascinante fenómeno cultural que é o ENTROIDO é un privilexio.

O artigo:


É moi recomendable que vos fagades cun exemplar porque xa que non houbo entroido, polo menos podemos ler sobre os entroidos galegos e portugueses. Axuda a levar este tempo tan difícil que nos tocou vivir. O título da revista é ben atinado: "Entroido en Galicia. Sen festa nas rúas".




O meu agradecemento a María pola amabilidade e por contar comigo un ano máis. 


domingo, 14 de febreiro de 2021

COPLA ENTROIDEIRA

Este ano 2021 vaime/nos deixar sen o entroido. Como non vou poder sair a tomar un viño cos amigos polo Barrio de Abaixo e tampouco vou poder visitar outros entroidos para coñecer e disfrutar da súa festa e sacar unhas fotos, púxenme a facer unhas coplas entroideiras. 

A verdade é que non quería publicalas pero penseino mellor e vouno facer porque:

1.- Xa teño anos para considerar que neste campo podo facer o que me pida o corpo. 

2.- Formo parte por nacemento dun espazo onde a tradición do entroido por enmascararase, por disfrutar da vida nestes días, curtos días, aparace no ADN.

3.- Pódese dicir que ao formar parte da tradición pode engadirse a esta parte da cultura popular. E senón é así, polo menos paseino ben escribíndoas e matei a morriña.

Foto que xa ten os seus aniños na que estou cos meus amigos de Pantalla. 

Nacho, O Pepiño Calleja, Kiko, Juan Carlos, Manolito, Zalito e Sindito.

A ver que vos parecen as coplas:

I

Xa soan as compás,                                             A boca encarnada
domingo de entroido                                            sorriso alegre,
esperta o día                                                        debaixo dos ollos
co son dos estrondos.                                          os dous coloretes.

Por riba da cama                                                 Os cornos de punta
todo colocado,                                                     o fleco a brilar
a roupa está limpa                                               e a percalina
co ferro pasado.                                                  por min a agardar.

A camisa branca,                                                -Vístame miña nai
a capa encarnada,                                              que quero troulear.-
a faixa vermella                                                  -Vístame miña nai
as campás douradas.                                          e a Pantalla bailar.-

O pantalón branco,                                             Xa poño o pantalón
as polainas negras,                                               e máis a camisa,
negro o zapato,                                                   poñendo as polainas
así din as regras.                                                 comezan as risas.

Vexigas inchadas,                                               A faixa apretada, 
e luvas para as mans                                           por riba o cinturón
e o pano de cor                                                  pegar un saltiño
mellor se é da nai.                                              para escoitar o son.

Está a Pantalla                                                  Ca capa xa posta
mirando para min,                                             e tamén o pano
co seu colorido,                                                 comeza o sermón  
co seu eterno rir.                                               que non me fai dano.

Ten no cucurucho                                              Non és ti soliño
debuxos de planetas                                         vai a casa contigo,
nun fondo infinito                                               se vas dar vengoña
cheiño de estrelas.                                            queda aquí comigo.

A cara rosada                                                    Outros xa a levaron
a barba ben negra                                             e chegou ata ti
como o bigote.                                                  faino como eles
e as dúas cellas.                                               ou quédate aquí.

                                    

                                    DISFRUTA DO ENTROIDO
                                    E PASAO MOI BEN,
                                    TROULEA POR TODOS
                                    POLOS VELLOS TAMÉM.

PANTALLA - O Castor -


II

A rúa está chea                                                      A Queta e a Totón                                        
de xente contenta,                                                 van na bicicleta
de cores e risos.                                                     e o dos Dous Irmaos 
Está que rebenta!                                                  coa súa careta.

Vexo aos meus amigos                                         E vai o Peláez 
nerviosos esperan                                                 vestindo sotana
a estar todos xuntos,                                             e vai o Santana 
e mentres bromean.                                              de Cantalarrana.

Botamos a correr                                                  E o zapateiro
as capas ao vento,                                                 dende o seu balcón
o son que me envolve,                                          casi desnudiño
brinco de contento!                                               soltando o sermón.

Brúan as máscaras                                                Mira o Ogea
e bailan sen parar,                                                 ven coa Teresa  
baten as vexigas,                                                   e tamén o Edesio
e a sufaldrear!                                                       non faltan a festa.

E algún veciño                                                      E as Majorettes
de nós coñecido                                                    co seu colorido
que non trae difrace,                                             paraguas abertos,
que pague un viño!                                               o que temos rido!

E rimos na tasca                                                   Charanga do Lelo                                    
e cantamos cancións,                                           vistosas as cores
contamos uns contos,                                           a música alegre
todo é diversión!                                                  que quitan as dores.

Saímos a rúa,                                                       Carroza do Pucho
gaiteiros na praza                                                 vai chea de nenos
a xente bailando                                                   tamén de maiores,
as son da charanga.                                             non van a ser menos!

III                                                                         Aí vai o Cantinflas
                                                                             vai ser o Cañón,
Está o Acacito                                                     bigote pintado
na Praza de Oriente,                                           caendo o pantalón.
coa caña de pescar,
pescando na xente.                                              Está o Agustinito
                                                                            a falda ao vento 
O Rato e cuadrilla                                               ensina as canelas
e os Mandatruco                                                  e queda contento.
e os Merecumbé
cos fillos do Cuco.                                              O Jose e a Masé                                              
                                                                            van na bicibleta
                                                                            él vai de curiña
                                                                            ela monxa preta.


                                                        QUE NINGUÉN SE ENFADE
                                                        SE NON APARECE
                                                        ESTAS COPLAS MEDRAN
                                                        CANDO ME PARECE.

PANTALLAS.

Polo entroido.

LUMEEEE!!!!

sábado, 13 de febreiro de 2021

FOTOS DE ENTROIDOS XA VIVIDOS.

Recordo aos entroideiros que coñecín nos meus anos mozos. Cando tiven cámara tamén me gustou sacarlle fotos. Como fotógrafo nunca me gustou nin me gusta ser invasivo, se podo pasar desapercibido e non molestar na realidade que observo, xa son feliz.

Pero, ás veces, cando estou nos entroidos e o que estou vendo me gusta, solto comentarios, ou risas ou fago algunha piada porque non podo resistirme a integrarme no ambiente porque son vividor do entroido. No de Xinzo sempre fun parte activa.

As máscaras entendoas ben porque eu fun e son máscara (ainda que non a poña, eso sempre vai con un)  e empatizo co enmacarado e sinto un respeto que só sabemos ter os que vamos e vemos pola parte de dentro da máscara. 

Disfrutaba vendo as parodias dos maiores e ese é o entroido que eu mamei, que pouco ten que ver co que é agora. O pronóstico, en Xinzo, é que o entroido mude a carnaval con moita dor de corazón. 

Poño algunhas fotos dos entroideiros e/ou as actitudes que me chamaron a atención naquel entroido do 2002.

O branco e negro é así porque naquela altura empregaba carrete de película ILFORD HP5 PLUS 400. Na actualidade, ás veces, sigo usando a mesma película. 


O Cañón e o Lelo de Cantinflas en El Agente 777.


 Jesús Meco e Arturo Manila na carroza do Pucho.


Juanillo, Acacio e Rato. "Elas" co traxe tradicional portugués. 



Jose e Masé, sempre orixinais.



Rosiña, simpática e interpreta os disfraces.




Zalo pintando a mona coa chaqueta que aínda pon.




Agustinito sempre en primeira fila.

Segundo, en grupo ou en solitario, entroideiro.

Algúns xa non están, cando estiveron disfrutaron do entroido e viviron a festa con intensidade, como debe ser. Sentíronse parte e foron protagonistas do entroido de Xinzo.

Os que están siguen aportando o seu inxenio e humor para manter a festa. E que sexa por moitos anos.

Polo entroido. 

LUMEEEE!!!!!

xoves, 4 de febreiro de 2021

TRES CONTOS.

Que longas debían ser as noites de inverno, sen luz, sen televisión, sen ordenadores, sen móviles, sen redes sociais... A nosa xente ocupaba o tempo en pequenos traballos: arranxando a ferramenta, fiando, acomodando a facenda... Ao carón do lume da lareira falábase de todo un pouco, da vida, dos traballos, comentarios dos veciños e tamén se contaban contos para meter medo, para rir, para abraiar, para ter compaixón...

Van tres recollidos hai uns aniños.


Sr. Maruja de Os Cuquexos. Os Blancos. 21/05/2002.


O MUIÑEIRO E A BRUXA.


Nun muíño cerca de Os Cuquexos, pasou un caso estraño.


O propietario do muíño dos Cuquexos notaba que faltaban algunhas rachas de carballo que queimaba

os días de frío.


Día tras día notaba que onde se facía o lume sempre había algo que denunciaba a

presencia dun visitante nocturno.


Un día viu que unha vella tella servira de tixolo para facer unha bica da fariña de millo do que

se moía. Decidiu non prolongar máis o misterio e unha noite achegarse ao muíño a

descubrir o misterio.


Dito e feito. A unha da noite o muiñeiro colleu o camiño e dende lonxe viu

como había lume aceso no muíño. Pouco a pouco foise achegando e viu a unha vella que

estaba secando os cabelos no lume. 

O muiñeiro enrabechado entrou no muíño e colleu á vella e empurrouna para botala ao lume. A vella

suplicoulle que non o fixera, que a súa nai lle botara unha maldición e que se convertera en bruxa. 

O muiñeiro seguía no seu empeño e a vella seguía suplicando que non a botase ao lume. 

Xa no derradeiro intre a vella dixo: “foi unha maldición da miña nai, faime un corte no dedo pequeno

e así desfarase a maldición”. E así fixo o muiñeiro. A vella transformouse nunha

linda moza, moi guapa.



Muiño.



Emilio Martínez. Novias. Os Blancos. 15/03/2001.


 O CALACEIRO.

Un vello vendo de cerca a morte, pensou que era tempo de partir entre os fillos o único capital que tiña:

UN BURRO.

-Meus fillos-dixo o vello- eu estou moi vello e xa me vexo morrer. Como ben sabedes só teño un burro e vós sodes tres.

Para saber quen é o que queda co burro, teredes que demostrar cal é o máis calaceiro dos tres.

-Mira pai se sou calaceiro -dixo o primeiro fillo- que estaba sentado á mesa, que estou morrendo de fame e por non moverme non collo ese carolo de pan que está por riba da mesa.

-Pois fillo, si que es calaceiro.

O segundo fillo que estaba ao carón do lume díxolle:

-Mira pai se son calaceiro que teño os pés no lume, estanme ardendo as chancas e por non moverme, prefiro queimarme.

Xesús fillo! És ben calaceiro.

Como faltaba o terceiro fillo que estaba ao pé das escaleiras, o vello chamou por él:

-Monchiño, fillo, sube ao meu cuarto que estou co reparto do burro entre os tres irmáns.

Ai meu pai! -dixo o Monchiño- prefiro perder o burro, pero eu as escaleiras non as subo. 

O burro foi para o Monchiño.






Pepe Macía. Xinzo de Limia. 10/05/2003


CAMIÑO DA FESTA.

O Manolo e a Isabel ían para a festa de Lamas polos primeiros de maio. No cruzamento da estrada de Baltar, xusto ao pasar a ponte do río Limia, atoparonse coa Maria da Canella que estaba coas vacas que  pacían tranquilas nas beiras do río.

-E logo, xa vas para a festa Manolo? - preguntou a Maria da Canella.

-Vou -contestou o Manolo-.

-Será se Deus quere. -dixo a Maria da Canella-.

-Quiera ou non queira. -dixo o Manolo-.

Nese momento unha das vacas que estaba pacendo, amoscouse e saíu correndo tralo Manolo. Non lle quedou máis remedio ao Manolo que meterse debaixo do pontillón que había no cruzamento co camiño da Armada.

A vaca e o Manolo estiveron así ata que se fixo noite e rematou a festa de Lamas.

Ao ano seguinte repetiuse a mesma situación no mesmo escenario. O Manolo e a Isabel ían cara Lamas a festa da Santa Cruz de Maio, e a Maria da Canella estaba coas vacas.

-E logo, xa vas para a festa Manolo? -preguntou a Maria da Canella-.

-Vou. -contestou o Manolo-.

-Será se Deus quere -dixo a Maria da Canella-.

-Se Deus quere e a vaca! -dixo o Manolo-.


Danzantes de Lamas. Festa da Santa Cruz.




O meu agradecemento aos informantes. Gracias por gardar e trasmitir estas pequenas xoias da literatura oral.