O REPARTO DA BURRA. ENTROIDO DE GUDES. XINZO DE LIMIA.

Este "O REPARTO DA BURRA" do entroido de Gudes chegou ás miñas mans a través de Daniel López dos "Ferreiros de Parada" 

Non teño información da data en que foi escrito. Pero é o testemuño de que existiu entroido en Gudes.

No testamento vaise repartir entre os veciños da aldea unha burra que acaba de morrer. Cada veciño, que é nomeado, leva unha parte da burra que dependendo do caracter ou da actitude durante o ano será apetecible ou aborrecible. No testamento son os veciños, ás veces, os que piden a parte da burra que queren. O último cuarteto exculpa a quen fixo o testamento, fórmula moi empregada, e no que se pide perdón polas molestias. Neste caso a culpa é do alcalde, outra burla.

Dou mostras de que o entroido na Limia era e é unha festividade importante na que os veciños participaban e participan activamente. 

O REPARTO DA BURRA.

Vouvos decir unha cousa
que vos a de facer rir
morreulle a burra o Lelo
indo cara o o Mouril. 

E il a culpa non a tuvo

que a tuvo a súa señora

facelo ir o muiño

estando tan ruin hora.

Morreulle a burra o Lelo

ises días na nevada

e a burra non morría

se estivera ben coidada.

O Enrique do Caveiro

el non merece perdón

quitoulle o coiro a burra

nas touzas de Carrión.

E o Felipe vello dixo:

"mirai ben o que facedes

quitádeslle o coiro a burra

unhas coplas merecedes".

Tamén a señora Carmen

pronto foi onda o seu fillo:

"Vaille quitar o coiro a burra

que o quero para un abrigo,

E eino facer enteirizo

para que o vexa toda a xente

e digan desta maneira:

aí vai a muller do presidente"

O Felipe da Lucrecia

o primeiro que viu a burra

díxolle desta maneira:

"Deixademe a dentadura".

Estas son cousas do entroido

que nos vos sirvan de risa

pero a cabeza da burra

e para o Plácido e para a Luisa.

Ise señor D. Bernardino

é unha bella persoa

quédalle as pernas da burra

pel e para a súa señora.

Ese señor Don Cotilla

é un rapá moi educado

quédanlle un lacón de burra

para él e máis para a súa Amparo.

Ese señor D. Eduardo

señor de pouca parola

por eso vaille quedar

un cacho da paxarola.

Alá ven o Alfredo

il coa súa boa intención:

"Daime o bandullo da burra

que a quere a miña Asunción"

Esa señora Josefa

é unha señora moi fina

que lle quede o redeño da burra

para que faga unha toquilla.

Tanto ten que se enfaden

como que miren para min

pero o corazón da burra

é para o Julio do tío Delfín.

Unha cousa que é moi fina

dicen que é o costillar

para iso vaille quedar

a ese señor D.Vilar.

Ese Señor D. Lisardo

como é algo presumido

quédalle unha canilla da burra

para que faga un asuvío.

Eí vena señora Anuncia

xa ben sacudindo o Cisco:

"Daime un xamón enteiro

para min e para o meu Francisco"

A vuxiga da burra

é un bocado moi fino

por iso vaille quedar

a ese Señor D. Higinio.

Ese Señor Don Pedaneo

é decir, o Antonio do Roquiño

quédalle a metade do rabo

e a puntilla do fuciño.

Alá ven o Sergio

xa non ten onde escoller

quédalle o outro xamón enteiro

para que teña que comer.

A Señora Baselisa

por ser tan reparona

quédalle a outra mitad do rabo

e un cachiño da pasmona.

ISTO A MIN NON ME ERA DADO

VEN O PODEDES COMPRENDER

MANDOUME O SEÑOR ALCALDE

E TIVENO QUE OBEDECER.

Así o teñen colgado na parede do Teleclube de Gudes.

TESTAMENTO DE CORTEGADA. 17 de Febreiro de 1947.

Xa fai un mangado de anos que teño este Testamento de Cortegada. Máis anos ten o testamento que está datado o 17 de Febreiro de 1947. Cortegada pertence ao Concello de Sarreaus na Limia.

Como en todos os testamentos entroideiros vaise a producir a morte dun animal e neste caso non se reparten as partes do animal entre os veciños da aldea. Vaise facer unha sátira dunha matanza cambiando o porco por un can. O pobre do can promete un día de fartura para todos os veciños da aldea cando daquelas os únicos cans que estaban gordos eran os que cebaban, uns meses, para facer as molidas das vacas. Cando o queren asar no forno comunal todo se torce porque traen un carro de xestas e non de leña. Non dan quentado o forno e o can non se fai. Todo é unha comedia.

Penso que o testamento non fai reparto das partes do animal entre os veciños porque son os anos da longa noite de pedra que foron moi difíciles. Unha delación porque un veciño se sentise atacado, comicamente atacado, podía traer moitos problemas.

Na primeira parte falan do intento de fusilamento dun preso. Aínda está moi próxima a Guerra Civil e o recordo das barbaridades que se cometeron. No final emprega uns versos en castelán e galego para pedir disculpas antes da despedida. O último cuarteto é claramente un recordo da proximidade da guerra.

Aparecen nomeados moitos veciños e veciñas da aldea polo nome e apelido ou polo alcume.

Escuchen señores todos                                              Colleron iste paisano
e estien con moito atento                                            e empezaron a apuntalo
que vamos a dar principio                                          siga dediante de nós
a un nuevo testamento.                                               que vai ser fusilado.

Eu funvos hoxe a Folgoso                                          Chegaron co homiño preso

e pasei pola Lamela                                                    meterono no cuartel

pasou un caso en Meilás                                             e sen deterse máis

que vos fai temblar a terra.                                         deron parte o coronel.

Eu xa fun a Rebordondo                                             Presentouse o coronel  

pasei por Vilar de Cas                                                 parecen catro leones

agora imos descubrir                                                  venga berraco de mierda

os criminais de Meilás.                                               presente las documentaciones.

Nós vimos de Cortegada                                             Están os catro anotando

pasamos polo Tintelo                                                  saltaban como toreros

os que fixeron o crimen                                               a documentación que traigo 

foron os mozos do pueblo.                                          teñoa no forro dos huevos.

Ténsevos por moi valientes                                        O caso estavos moi negro

os mozuelos diste pueblo                                            que non o acordan os nados

que se vos xuntaron todos                                           o oir estas palabras

para matar a un prisioneiro.                                         puxeronse envenedados.

Todos estos sonvos casos                                             Antes do mes de xaneiro                 

que pasan no carnaval                                                  évos o mes de natal

a casa do Venediuto                                                     deu orden o coronel

foivos feita para penal.                                                 de pasalo pro penal.

Nesta casa compañeiros                                              Entrou o cabo para dentro

todos temos unha pedra                                               iste home eiquí está mal 

se caimos prisioneiros                                                 e sin deterse máis nada

temos que vir para ela.                                                conducilo pro penal.

A casa do Venediuto                                                    Iba o pobriño do home

sabedes que é o penal                                                  parecía un ante Cristo

e despois a do Ribeiro                                                 o direutor do penal 

o cuartel da Guardia Rual.                                           évos o tío Venediuto.

Hai dous guardas no cuartel                                         Entonces o tío Venediuto

ao mando estavos un cabo                                            hai pouco que veu do norte

e tamén hai un coronel                                                 o día once de febreiro

que xa vos está retirado.                                               leulle a sentenza de morte.

Andan os guardias de servicios                                     Logo veu o coronel

sempre ten que estar de pé                                            viña pisando moi forte

os números son os dous novos                                      o home haino que matar

e a cabo ascendeu o Xosé.                                             a vista de toda a xente.

E o que máis vos ten que ver                                        Está a xente toda xunta

este vello coronel                                                          empezou a protestar

e para non vos ir máis lonxe                                         non pertence matalo

é o seu pai Manuel.                                                       o corpo da Guardia Rual.

Andabavos de servicio                                                   A xente estaba moi triste

toda esta Guardia Rual                                                  e empezaba a escapar

e encontraron un señor                                                  e ordeou o coronel

con documentación legal.                                             que mate o militar.

Estaban na Compañía                                                    Estavos un caso triste
e tocaban a formar                                                         merece un entrediuto
haber si hai un voluntario                                               levarono nunha escada
que o queira fusilar.                                                       para a casa do Venediuto.

O vintecatro de agosto                                                   Os que quitaron a piel

e o San Berto Lameu                                                     foron o Domiro e o Ribeiro

e verrou o Gabriel                                                          o teren os cortes dados

que o fusila son eu.                                                        púxose o can dereito.                                   

E nesto díxolle o Raia                                                   Atentoulle a Juana o pulso

Oh! ben atrevido és tu                                                  o estar o can tumbado

puxolle o revolver o ollo                                              conoceu que era veciña

e deulle no cú.                                                              e díxolle adeus co rabo.

Baixou a tía Manuela                                                   Díxolle o Domiro á Juana 

viña comendo no pan                                                   é un caso de demonios

pensaches matar un home                                            a ti díxoche adeus co rabo

e matasteme o meu can.                                               e a min mexoume nos ollos.

E nisto dixo a Rosalía                                                  Xuntáronse dous matós

viña cun mangado de herba                                         na miña vida os vin

ven gordo debía estar                                                   non saben faguer a cueira

tiñas dous meses de ceba.                                            chamaron ao Pasparín.

Viña a Manuela da Juana                                             Veu correndo o Pasparín

e filla da súa madre                                                      il come cun tenedor

se non vos parece mal                                                  calquera fai a cueira

voulle aproveitar a sangre.                                           hai que cortar de enrededor.

Quero faer as fillogas                                                  Nesto dixo o Pasparín

que teño tantiño mel                                                    que é un home de entre os homes 

pro martes de carnaval                                                daideme para eiquí a navalla

que anda de antoxo o Fidel.                                        carallo ben burros sodes.

Durmiu día de San Blas fora                                       E contestoulle o Capela

e non sei o que faría                                                    home de moito poder

hai que lle cumplir o gusto                                          tenche os collós moi arriba

non vaia abortar unha cria.                                          e moi mala de faguer.

As  silveiras dan produto                                             Entonces dixo o Domiro

tamén dan o caravel                                                     hanos de ter bo lambelo

onde mataron ao can                                                    baixa pronto Rosalia

foi na horta do Fidel.                                                   traenos pra eiquí o sabelo. 

  

E chegou o Meresildo                                                  Chegou o Anxel Ribeiro    

home de moito saber                                                    ven de  acomodar as pitas

un can hai que aproveitalo                                           non te escapes Rosalía 

que non se pode perder.                                               que tes que estremar as tripas.

Volve dicir o Meresildo                                               Colle a Rosalía as tripas

abotonando os botóns                                                  onde coño me porei 

nos anos que atravesamos                                            vouche faguer boa cousa

cómolle eu a capa da Dios.                                          que nunca as estremei.

Ven o Agustín e o Ousina                                           Chega a Anxela Ferriña

son dous mozos do millor                                           viña cun feixiño de herba

boa fartura imos ter                                                     ten coidado Rosalía

alabado sea o señor.                                                     a ver si vas faer merda.

Cortegada.

Ben apurada se viu                                                      A Albina do Poulino

a pobre da Rosalía                                                      mociña moi veterana

ben tenriñas son as tripas                                           que mal olor dá a carne

fixen merda de seguida.                                             xa me fedeu na ventana.

Veixou o tio Venediuto                                               A Xavel da tia Dominga

ten un andar que namora                                            evos pior que os demonios

o ver a merda nas tripas                                             colle a corneta na mau

saltoulle todo pra fora.                                               e avisou aos mozos todos.

Dixo o tio Venediuto                                                  Veixaron todos correndo

e veciño do Ribeiro                                                    brincando como coellos

quédame o corpo anoxado                                          e o pobre do José Fortes

para todo o mes de febreiro.                                       escaralloou os artellos.

Levantouse a Rosalía                                                  E dixo a tía Manuela

e marchouse para carreira                                           ela ten color de brasa

eu non estremo nas tripas                                            sacaime daiqui o can

que veña a Xavel Cordeira.                                         que xa me fede na casa.

Nesto chegou a Xavel                                                  E dixo o Manolo Bouzas

que é nativa de Meilás                                                 que xa viña do piorno

eu non lle boto mau esto                                              collermos o can as costas

nin por cuatro mil reas.                                                e marchar con il pro forno.

Estando nestas palabras                                               Dixo o Jesús da Chanqueira

chegou alí a Dorinda                                                    que é un guapo militar 

refuciuse ben nos brazos                                              non mo poñades as costas

e estremounas de seguida.                                            porque me pode crebar.

Veixou a Carmen Chanqueira                                      O Manuel do Pasparín

ela corriavos ben                                                          é mozo moi varonil

colleu o estadullo na mau                                             botaimo a min as costas

vaia redeño que ten.                                                      que ben vos podo con il. 

E volveu dicir a Carmen                                               Os fillos do Pasparín

arreglando no seu moño                                                son dous irmaus moi valentes

cuestas grasas que quitastes                                          aupa arriba Manuel

imolo arreglar de coño.                                                 ou xa regañas os dentes.

Entón dixo a Dolores                                                     Puxeronlle o can ao lombo

que na man trae un cuitelo                                             e parábase aos pouquiños

Oh que bos, nos imos por                                              mismo onde o rego da auga

con tanta carne no pueblo.                                             alí caiu de fuciños.

E nesto dixo a Otilia                                                      Chegou o Manolo Pio

moza de moito postín                                                    viña vestido cun mono

pesa oitocentos quilos                                                    a quen carallo llo botaste

coma o boi do Agustín.                                                  que emborcallou o can todo.

Viña a Josefa de Juana                                                    Chegou alí o Gabriel

ela usa pantalóns                                                             viña camiñando ao tolo

e quen revole este can                                                     eu fun o que o matei

hai que polo en cuarterós.                                               e heino de levar ao forno.

Dixo a Maruja do Vicente                                               Chegou o Raia o forno

na mau leva un tenedor                                                   na mau traía un candil

tratai de guisar a carne                                                    podedesvos marchar todos

que xa non da bo olor.                                                    que eu me entenderei cun il.

Fonte de Cortegada.

O Antonio do tío Pedro                                                   Falou o Pepe o Poicas

viña aguzando a navalla                                                 viña de aguzar a rella

heime de fartar de carne                                                 mecago na oiden puta

pola boa ou pola mala.                                                   traigo eu un carro dela.

E contestou o Meresildo                                                 Volveu decir o Poicas

mozo de moito postín                                                      xa non me ligan as miñas

tu has de comer os osos                                                   non me deu leña o Antonio

os que me sobren a min.                                                  trouxen un carro de silvas.

Entonces choraba o Antonio                                            Temos a leña no forno

e limpiabase cun pano                                                      Viva o San Berto Lameu

nunca me deixastes sin nada                                            e pegou un berro o Bouzas

e ideseme deixar iste ano.                                                o fogueteiro son eu.

E contestoulle o Benito                                                    Dixo o Jesús da Chanqueira

il e moi adonairado                                                          é fillo da súa madre

tu agora xa non es mozo                                                  apura pronto Manolo

vai rascar o carallo.                                                          xa non me teño coa fame.

Nesto falou o Domiro                                                      Está o Bouzas desalmado

home de moitas razós                                                      que xa botaba carallos

picai o can en talladas                                                      empeza a meter as silvas

e deixaivos de discusiós.                                                  coa forquita de tres gallos.

E contestou o Alsemiro                                                    Chegou a Consuelo Sidra

apróvoche eu a palabra                                                     presumindo de abanico

porque uns comena toda                                                   mite pouca leña tolo

e outros quedamos en nada.                                             que hai que facerlle o refrito.

Chegou o Manolo Pio                                                      Marchou a Consuelo a casa  

home de moitas razós                                                      é mociña moi aguda

colleu a macheta na mau                                                 chegou deseguida o forno

e puxoa en cuarterós.                                                       cun feixe grande de ruda.

Dixo o Francisco Ribeiro                                                 Dixo o fillo da Camila

enrusquillando o bigote                                                    que lle chaman Gabriel

se non nos cabe na artesa                                                  deixadeo pasar para dentro

imolo botando o pote.                                                       que eí ven o pirixel. 

E contestoulle o Raia                                                        Nesto dixo o Domiro

que o pon de cociñeiro                                                      viña compondo na gorra

apura pouco la "virgen"                                                    fáltanos un dente de allo

que quero fregar primeiro.                                                un pemento e a cebola.

E volveu decir o Raia                                                         Dixo o José Pasparín

que tamén gasta cadena                                                      e primo do Amadeu

veñan talladas o pote                                                          abrime a porta merdas

deixeino coma a patena.                                                     xa vola fun buscar eu.

Nesto díxolle o Bouzas                                                      Entonces dixo o Ousinas

ten o nariz que lle vedes                                                    é tío da súa sobriña 

plantaille lume o pote                                                        abrime a porta me cago

ou que carallo faguedes.                                                    daimede unha talladiña.

Falou o Anxel Ribeiro                                                        E nesto dixo o Bouzas

e caixe que caiu                                                                 il sudaba como un negro

non hai un guizo de leña                                                    vulve porque eiquí máis tarde

a cona que vos pariu.                                                         inda as talladas non queceron.

Canastro de Cortegada.

O valente Meresildo                                                           Daille o retrauto o Benito

viña todo recachado                                                            mozo de moito saber

dame Bouzas a forquita                                                      xa che lle fixemos nós

que tu non das apurado                                                       o que tu lle podes faguer.

Vaia pola Virxen Santa                                                       Volveu decir o Ribeiro 

xa pasou por Rebordondo                                                   e limpiabase cun pano

furouselle o pote os pobres                                                 Dios me dia máis salud

e apagouselle o lume todo.                                                  para acompañarvos pro ano.    

Dixo o José Pasparín                                                           Adiós amigos de Meilás

todos entendedes mal                                                          canta o cuco no carballo

non dades guisado a carne                                                   ídevos xuntando todos

hasta o luns de carnaval.                                                      para volver cebar pro ano.

Nesto falou o Benito                                                            Perdonen mozos e mozas

imos sair do inverno                                                             se algún lle parece pouco

parecemos os demonios                                                        que a xentiña diste pueblo

metendo leña o inferno.                                                        sempre lle quixemos moito.

Saíu o lambón do Bouzas                                                     Dios quiera que de hoy en cien años

ca fame vou rabear                                                               descansemos todos en paz

inda as talladas non queceron                                               y allí nos juntemos todos

xa empezaban de probar.                                                      en el campo de José Paz

Dixo o gabacho do Bouzas                                                   Si en algo vos ofendín 

quere comprar unha mula                                                      terán que me dispensar

esta carne non vos sirve                                                        que son casos do entroido

porque lle botastes ruda.                                                        e tamén do Carnaval.

Chegou a Pepiña o forno                                                       Con el sombrero en la mano

trata a Consuelo de burra                                                       a todos os pido perdón 

vaia pirixel que trouxeches                                                    soy un hombre destemido

que resultou ser ruda.                                                              y también de corazón.

Saltan as mozas no forno                                                        Regimiento muy alerta

ruxindo na caravilla                                                                compañeros atención

tócate o nabo Consuelo                                                           avasallar mis contrarios

que estropeaches a comida.                                                     y que avance la Legión.

Dixo o lambonciño do Bouzas                                                FIN

desta en blanco quedamos

despois de tanto traballo                                                          CORTEGADA, 17 DE FEBREIRO DE 

vaia foda que levamos.                                                            1947.

E nesto dixo o Domiro

mozo de moita razón

non nos serviu para comer

vouno levar para xabón.

Entón dixo o Gabriel

dúas balas fun gastar

pensei fartarvos de carne

non a podemos chincar.

E nesto chegou o Ribeiro

agarrado nunha caxata

imos ver si ten arreglo

vouvos meter eu a pata. 

Este testamento é outra mostra de que o entroido é e foi unha festa moi celebrada na Limia.

O meu agradecemento ás persoas que nos anos de terror seguiron mantendo as tradicións. 

ENCALADOS E ENCINTADOS EN REBOREDA. PORQUEIRA.

 

Ubicación de Reboreda. Mapa Google.

Reboreda pertence ao Concello de Porqueira. É unha aldea, como moitas deste concello, que ten canastros para secar o millo, casas con corredores cara o sur e un cano do que os veciños están moi orgullosos e que coidan con agarimo.

Cano de Reboreda.

Algunhas casas teñen o encintado protector nas xuntas das pedras do paramento.

Casa con patín de encintado regular e irregular. Na porta, xanelas e límites laterais encintado máis groso.

Tamén encontramos encintado en pequenas xanelas.

Encintado en xanelas que recordan unhas cornamentas.

Encintado en pequena xanela na escaleira. Esta localicación da xanela tamén a ollamos en Xinzo.

Dentro da interesante arquitectura popular de Reboreda temos dúas casas que sobresaen polo encalado.

A primeira casa ten a fachada de nacente cun encintado que se fai mas groso en todo o contorno e na porta da corte. Por riba da porta da corte ten un encalado en forma medio círculo onde aparece o número 10. Pero o encalado máis fermoso é o da xanela. 

Casa de Reboreda con encintado e encalado en xanela.

A xanela presenta na parte superior e na inferior o mesmo deseño. Un cículo central en negativo. A ambos lados deste circulo central temos outros dous círculos máis pequenos que están entre dúas cuñas.  As puntas interiores conectan directamente co círculo central. As cuñas teñen un triángulo en negativo no interior. Tamén cara as puntas das cuñas temos uns circulos irregulares en positivo.
 

Xanela de Reboreda.

Nos laterais da xanela temos o mesmo deseño pero lixeiramente diferente ainda que emprega formas da parte superior e inferior. Como é máis longa amplíase o círculo do medio e introducese de arriba a abaixo un círculo en negativo sen decoración seguido doutros tres círculos que presentan decoración. O círculo central representa unha cruz de brazos iguais que penso que e unha flor e os outros dous círculo teñen o que serían as follas da planta. Non son totalmente simétricos porque o círculo de abaixo do lado dereito non está cerrado e a punta da cuña invade o interior do círculo.

Casa en Reboreda con encaldados.

A segunda casa presenta un encintado perimetral máis groso cara o exterior e unha liña máis estreita cara o interior. Tamén é mais groso na xanela.

Temos dous encalados que estiveron pintados. Están colocados na fachada de nacente e na do norte.

Encalado fachada e nacente.

No encalado de nacente aparece unha planta con sete flores de seis pétalos de cor azul. 

Detalle das flores pintadas.

Foto do encalado norte. Foto editada.

Editei a foto do encalado do norte para intentar ver o que tiña pintado. Na parte inferior aparace un pequeno círculo con duas líñas paralelas encima. Por riba un círculo grande que parece ser un reloxo,  ata parece que se ven as agullas. Pola orientación norte non pode ser de sol, non serviría para dar a hora. A cada lados dous círculos. Unha liña divide o encalado, que sería a do encinado, polo que este encaldo é posterior ao encintado. Por riba da liña temos dous círculos e na parte superior un deseño con almeas e un círculo no medio.

O encalado ten forma de escudo e pode que sexa o que queda dunha representación heráldica.

Non quería fechar este artigo sen facer refencia ao especial traballo de forxa que presenta unha das casas de Reboreda. Poño unhas fotos.

Detalle da porta da varanda.

Detalle da armazón da varanda.

Outro detalle da armazón da varanda.

Temos en Reboreda a intención dos veciños de enfeitar as súas casas con encalados e traballos de forxa que nos achega ao bon gosto que tiñan os nosos avós dentro das limitacións dunha economía que non daba para luxos.

O meu agradecemento a Raúl e Ana que foron os que me avisaron dos encalados.

O meu especial agradecemento a miña filla Uxía por acompañarme e amosarme Reboreda.

Quixen poñer esta foto porque nos anos oitenta cando comecei a visitar as aldeas, os e as que saían a ver que facía eu por alí eran as persoas que vivían nela. Agora non queda xente nas aldeas pero aínda hai quen olle para un.