luns, 25 de decembro de 2023

O REPARTO DA BURRA. ENTROIDO DE GUDES. XINZO DE LIMIA.

Este "O REPARTO DA BURRA" do entroido de Gudes chegou ás miñas mans a través de Daniel López dos "Ferreiros de Parada" 

Non teño información da data en que foi escrito. Pero é o testemuño de que existiu entroido en Gudes.

No testamento vaise repartir entre os veciños da aldea unha burra que acaba de morrer. Cada veciño, que é nomeado, leva unha parte da burra que dependendo do caracter ou da actitude durante o ano será apetecible ou aborrecible. No testamento son os veciños, ás veces, os que piden a parte da burra que queren. O último cuarteto exculpa a quen fixo o testamento, fórmula moi empregada, e no que se pide perdón polas molestias. Neste caso a culpa é do alcalde, outra burla.

Dou mostras de que o entroido na Limia era e é unha festividade importante na que os veciños participaban e participan activamente. 



O REPARTO DA BURRA.

Vouvos decir unha cousa
que vos a de facer rir
morreulle a burra o Lelo
indo cara o o Mouril. 

E il a culpa non a tuvo
que a tuvo a súa señora
facelo ir o muiño
estando tan ruin hora.

Morreulle a burra o Lelo
ises días na nevada
e a burra non morría
se estivera ben coidada.

O Enrique do Caveiro
el non merece perdón
quitoulle o coiro a burra
nas touzas de Carrión.

E o Felipe vello dixo:
"mirai ben o que facedes
quitádeslle o coiro a burra
unhas coplas merecedes".

Tamén a señora Carmen
pronto foi onda o seu fillo:
"Vaille quitar o coiro a burra
que o quero para un abrigo,

E eino facer enteirizo
para que o vexa toda a xente
e digan desta maneira:
aí vai a muller do presidente"

O Felipe da Lucrecia
o primeiro que viu a burra
díxolle desta maneira:
"Deixademe a dentadura".

Estas son cousas do entroido
que nos vos sirvan de risa
pero a cabeza da burra
e para o Plácido e para a Luisa.

Ise señor D. Bernardino
é unha bella persoa
quédalle as pernas da burra
pel e para a súa señora.

Ese señor Don Cotilla
é un rapá moi educado
quédanlle un lacón de burra
para él e máis para a súa Amparo.

Ese señor D. Eduardo
señor de pouca parola
por eso vaille quedar
un cacho da paxarola.

Alá ven o Alfredo
il coa súa boa intención:
"Daime o bandullo da burra
que a quere a miña Asunción"

Esa señora Josefa
é unha señora moi fina
que lle quede o redeño da burra
para que faga unha toquilla.

Tanto ten que se enfaden
como que miren para min
pero o corazón da burra
é para o Julio do tío Delfín.

Unha cousa que é moi fina
dicen que é o costillar
para iso vaille quedar
a ese señor D.Vilar.

Ese Señor D. Lisardo
como é algo presumido
quédalle unha canilla da burra
para que faga un asuvío.

Eí vena señora Anuncia
xa ben sacudindo o Cisco:
"Daime un xamón enteiro
para min e para o meu Francisco"

A vuxiga da burra
é un bocado moi fino
por iso vaille quedar
a ese Señor D. Higinio.

Ese Señor Don Pedaneo
é decir, o Antonio do Roquiño
quédalle a metade do rabo
e a puntilla do fuciño.

Alá ven o Sergio
xa non ten onde escoller
quédalle o outro xamón enteiro
para que teña que comer.

A Señora Baselisa
por ser tan reparona
quédalle a outra mitad do rabo
e un cachiño da pasmona.

ISTO A MIN NON ME ERA DADO
VEN O PODEDES COMPRENDER
MANDOUME O SEÑOR ALCALDE
E TIVENO QUE OBEDECER.

Así o teñen colgado na parede do Teleclube de Gudes.



luns, 18 de decembro de 2023

TESTAMENTO DE CORTEGADA. 17 de Febreiro de 1947.

Xa fai un mangado de anos que teño este Testamento de Cortegada. Máis anos ten o testamento que está datado o 17 de Febreiro de 1947. Cortegada pertence ao Concello de Sarreaus na Limia.

Como en todos os testamentos entroideiros vaise a producir a morte dun animal e neste caso non se reparten as partes do animal entre os veciños da aldea. Vaise facer unha sátira dunha matanza cambiando o porco por un can. O pobre do can promete un día de fartura para todos os veciños da aldea cando daquelas os únicos cans que estaban gordos eran os que cebaban, uns meses, para facer as molidas das vacas. Cando o queren asar no forno comunal todo se torce porque traen un carro de xestas e non de leña. Non dan quentado o forno e o can non se fai. Todo é unha comedia.

Penso que o testamento non fai reparto das partes do animal entre os veciños porque son os anos da longa noite de pedra que foron moi difíciles. Unha delación porque un veciño se sentise atacado, comicamente atacado, podía traer moitos problemas.

Na primeira parte falan do intento de fusilamento dun preso. Aínda está moi próxima a Guerra Civil e o recordo das barbaridades que se cometeron. No final emprega uns versos en castelán e galego para pedir disculpas antes da despedida. O último cuarteto é claramente un recordo da proximidade da guerra.

Aparecen nomeados moitos veciños e veciñas da aldea polo nome e apelido ou polo alcume.


Escuchen señores todos                                              Colleron iste paisano
e estien con moito atento                                            e empezaron a apuntalo
que vamos a dar principio                                          siga dediante de nós
a un nuevo testamento.                                               que vai ser fusilado.

Eu funvos hoxe a Folgoso                                          Chegaron co homiño preso
e pasei pola Lamela                                                    meterono no cuartel
pasou un caso en Meilás                                             e sen deterse máis
que vos fai temblar a terra.                                         deron parte o coronel.

Eu xa fun a Rebordondo                                             Presentouse o coronel  
pasei por Vilar de Cas                                                 parecen catro leones
agora imos descubrir                                                  venga berraco de mierda
os criminais de Meilás.                                               presente las documentaciones.

Nós vimos de Cortegada                                             Están os catro anotando
pasamos polo Tintelo                                                  saltaban como toreros
os que fixeron o crimen                                               a documentación que traigo 
foron os mozos do pueblo.                                          teñoa no forro dos huevos.

Ténsevos por moi valientes                                        O caso estavos moi negro
os mozuelos diste pueblo                                            que non o acordan os nados
que se vos xuntaron todos                                           o oir estas palabras
para matar a un prisioneiro.                                         puxeronse envenedados.

Todos estos sonvos casos                                             Antes do mes de xaneiro                 
que pasan no carnaval                                                  évos o mes de natal
a casa do Venediuto                                                     deu orden o coronel
foivos feita para penal.                                                 de pasalo pro penal.

Nesta casa compañeiros                                              Entrou o cabo para dentro
todos temos unha pedra                                               iste home eiquí está mal 
se caimos prisioneiros                                                 e sin deterse máis nada
temos que vir para ela.                                                conducilo pro penal.

A casa do Venediuto                                                    Iba o pobriño do home
sabedes que é o penal                                                  parecía un ante Cristo
e despois a do Ribeiro                                                 o direutor do penal 
o cuartel da Guardia Rual.                                           évos o tío Venediuto.

Hai dous guardas no cuartel                                         Entonces o tío Venediuto
ao mando estavos un cabo                                            hai pouco que veu do norte
e tamén hai un coronel                                                 o día once de febreiro
que xa vos está retirado.                                               leulle a sentenza de morte.

Andan os guardias de servicios                                     Logo veu o coronel
sempre ten que estar de pé                                            viña pisando moi forte
os números son os dous novos                                      o home haino que matar
e a cabo ascendeu o Xosé.                                             a vista de toda a xente.

E o que máis vos ten que ver                                        Está a xente toda xunta
este vello coronel                                                          empezou a protestar
e para non vos ir máis lonxe                                         non pertence matalo
é o seu pai Manuel.                                                       o corpo da Guardia Rual.

Andabavos de servicio                                                   A xente estaba moi triste
toda esta Guardia Rual                                                  e empezaba a escapar
e encontraron un señor                                                  e ordeou o coronel
con documentación legal.                                             que mate o militar.




Estaban na Compañía                                                    Estavos un caso triste
e tocaban a formar                                                         merece un entrediuto
haber si hai un voluntario                                               levarono nunha escada
que o queira fusilar.                                                       para a casa do Venediuto.

O vintecatro de agosto                                                   Os que quitaron a piel
e o San Berto Lameu                                                     foron o Domiro e o Ribeiro
e verrou o Gabriel                                                          o teren os cortes dados
que o fusila son eu.                                                        púxose o can dereito.                                   

E nesto díxolle o Raia                                                   Atentoulle a Juana o pulso
Oh! ben atrevido és tu                                                  o estar o can tumbado
puxolle o revolver o ollo                                              conoceu que era veciña
e deulle no cú.                                                              e díxolle adeus co rabo.

Baixou a tía Manuela                                                   Díxolle o Domiro á Juana 
viña comendo no pan                                                   é un caso de demonios
pensaches matar un home                                            a ti díxoche adeus co rabo
e matasteme o meu can.                                               e a min mexoume nos ollos.

E nisto dixo a Rosalía                                                  Xuntáronse dous matós
viña cun mangado de herba                                         na miña vida os vin
ven gordo debía estar                                                   non saben faguer a cueira
tiñas dous meses de ceba.                                            chamaron ao Pasparín.

Viña a Manuela da Juana                                             Veu correndo o Pasparín
e filla da súa madre                                                      il come cun tenedor
se non vos parece mal                                                  calquera fai a cueira
voulle aproveitar a sangre.                                           hai que cortar de enrededor.

Quero faer as fillogas                                                  Nesto dixo o Pasparín
que teño tantiño mel                                                    que é un home de entre os homes 
pro martes de carnaval                                                daideme para eiquí a navalla
que anda de antoxo o Fidel.                                        carallo ben burros sodes.

Durmiu día de San Blas fora                                       E contestoulle o Capela
e non sei o que faría                                                    home de moito poder
hai que lle cumplir o gusto                                          tenche os collós moi arriba
non vaia abortar unha cria.                                          e moi mala de faguer.

As  silveiras dan produto                                             Entonces dixo o Domiro
tamén dan o caravel                                                     hanos de ter bo lambelo
onde mataron ao can                                                    baixa pronto Rosalia
foi na horta do Fidel.                                                   traenos pra eiquí o sabelo. 
  
E chegou o Meresildo                                                  Chegou o Anxel Ribeiro    
home de moito saber                                                    ven de  acomodar as pitas
un can hai que aproveitalo                                           non te escapes Rosalía 
que non se pode perder.                                               que tes que estremar as tripas.

Volve dicir o Meresildo                                               Colle a Rosalía as tripas
abotonando os botóns                                                  onde coño me porei 
nos anos que atravesamos                                            vouche faguer boa cousa
cómolle eu a capa da Dios.                                          que nunca as estremei.

Ven o Agustín e o Ousina                                           Chega a Anxela Ferriña
son dous mozos do millor                                           viña cun feixiño de herba
boa fartura imos ter                                                     ten coidado Rosalía
alabado sea o señor.                                                     a ver si vas faer merda.

Cortegada.





Ben apurada se viu                                                      A Albina do Poulino
a pobre da Rosalía                                                      mociña moi veterana
ben tenriñas son as tripas                                           que mal olor dá a carne
fixen merda de seguida.                                             xa me fedeu na ventana.

Veixou o tio Venediuto                                               A Xavel da tia Dominga
ten un andar que namora                                            evos pior que os demonios
o ver a merda nas tripas                                             colle a corneta na mau
saltoulle todo pra fora.                                               e avisou aos mozos todos.

Dixo o tio Venediuto                                                  Veixaron todos correndo
e veciño do Ribeiro                                                    brincando como coellos
quédame o corpo anoxado                                          e o pobre do José Fortes
para todo o mes de febreiro.                                       escaralloou os artellos.

Levantouse a Rosalía                                                  E dixo a tía Manuela
e marchouse para carreira                                           ela ten color de brasa
eu non estremo nas tripas                                            sacaime daiqui o can
que veña a Xavel Cordeira.                                         que xa me fede na casa.

Nesto chegou a Xavel                                                  E dixo o Manolo Bouzas
que é nativa de Meilás                                                 que xa viña do piorno
eu non lle boto mau esto                                              collermos o can as costas
nin por cuatro mil reas.                                                e marchar con il pro forno.

Estando nestas palabras                                               Dixo o Jesús da Chanqueira
chegou alí a Dorinda                                                    que é un guapo militar 
refuciuse ben nos brazos                                              non mo poñades as costas
e estremounas de seguida.                                            porque me pode crebar.

Veixou a Carmen Chanqueira                                      O Manuel do Pasparín
ela corriavos ben                                                          é mozo moi varonil
colleu o estadullo na mau                                             botaimo a min as costas
vaia redeño que ten.                                                      que ben vos podo con il. 

E volveu dicir a Carmen                                               Os fillos do Pasparín
arreglando no seu moño                                                son dous irmaus moi valentes
cuestas grasas que quitastes                                          aupa arriba Manuel
imolo arreglar de coño.                                                 ou xa regañas os dentes.

Entón dixo a Dolores                                                     Puxeronlle o can ao lombo
que na man trae un cuitelo                                             e parábase aos pouquiños
Oh que bos, nos imos por                                              mismo onde o rego da auga
con tanta carne no pueblo.                                             alí caiu de fuciños.

E nesto dixo a Otilia                                                      Chegou o Manolo Pio
moza de moito postín                                                    viña vestido cun mono
pesa oitocentos quilos                                                    a quen carallo llo botaste
coma o boi do Agustín.                                                  que emborcallou o can todo.

Viña a Josefa de Juana                                                    Chegou alí o Gabriel
ela usa pantalóns                                                             viña camiñando ao tolo
e quen revole este can                                                     eu fun o que o matei
hai que polo en cuarterós.                                               e heino de levar ao forno.

Dixo a Maruja do Vicente                                               Chegou o Raia o forno
na mau leva un tenedor                                                   na mau traía un candil
tratai de guisar a carne                                                    podedesvos marchar todos
que xa non da bo olor.                                                    que eu me entenderei cun il.

Fonte de Cortegada.



O Antonio do tío Pedro                                                   Falou o Pepe o Poicas
viña aguzando a navalla                                                 viña de aguzar a rella
heime de fartar de carne                                                 mecago na oiden puta
pola boa ou pola mala.                                                   traigo eu un carro dela.

E contestou o Meresildo                                                 Volveu decir o Poicas
mozo de moito postín                                                      xa non me ligan as miñas
tu has de comer os osos                                                   non me deu leña o Antonio
os que me sobren a min.                                                  trouxen un carro de silvas.

Entonces choraba o Antonio                                            Temos a leña no forno
e limpiabase cun pano                                                      Viva o San Berto Lameu
nunca me deixastes sin nada                                            e pegou un berro o Bouzas
e ideseme deixar iste ano.                                                o fogueteiro son eu.

E contestoulle o Benito                                                    Dixo o Jesús da Chanqueira
il e moi adonairado                                                          é fillo da súa madre
tu agora xa non es mozo                                                  apura pronto Manolo
vai rascar o carallo.                                                          xa non me teño coa fame.

Nesto falou o Domiro                                                      Está o Bouzas desalmado
home de moitas razós                                                      que xa botaba carallos
picai o can en talladas                                                      empeza a meter as silvas
e deixaivos de discusiós.                                                  coa forquita de tres gallos.

E contestou o Alsemiro                                                    Chegou a Consuelo Sidra
apróvoche eu a palabra                                                     presumindo de abanico
porque uns comena toda                                                   mite pouca leña tolo
e outros quedamos en nada.                                             que hai que facerlle o refrito.

Chegou o Manolo Pio                                                      Marchou a Consuelo a casa  
home de moitas razós                                                      é mociña moi aguda
colleu a macheta na mau                                                 chegou deseguida o forno
e puxoa en cuarterós.                                                       cun feixe grande de ruda.

Dixo o Francisco Ribeiro                                                 Dixo o fillo da Camila
enrusquillando o bigote                                                    que lle chaman Gabriel
se non nos cabe na artesa                                                  deixadeo pasar para dentro
imolo botando o pote.                                                       que eí ven o pirixel. 

E contestoulle o Raia                                                        Nesto dixo o Domiro
que o pon de cociñeiro                                                      viña compondo na gorra
apura pouco la "virgen"                                                    fáltanos un dente de allo
que quero fregar primeiro.                                                un pemento e a cebola.

E volveu decir o Raia                                                         Dixo o José Pasparín
que tamén gasta cadena                                                      e primo do Amadeu
veñan talladas o pote                                                          abrime a porta merdas
deixeino coma a patena.                                                     xa vola fun buscar eu.

Nesto díxolle o Bouzas                                                      Entonces dixo o Ousinas
ten o nariz que lle vedes                                                    é tío da súa sobriña 
plantaille lume o pote                                                        abrime a porta me cago
ou que carallo faguedes.                                                    daimede unha talladiña.

Falou o Anxel Ribeiro                                                        E nesto dixo o Bouzas
e caixe que caiu                                                                 il sudaba como un negro
non hai un guizo de leña                                                    vulve porque eiquí máis tarde
a cona que vos pariu.                                                         inda as talladas non queceron.

Canastro de Cortegada.



O valente Meresildo                                                           Daille o retrauto o Benito
viña todo recachado                                                            mozo de moito saber
dame Bouzas a forquita                                                      xa che lle fixemos nós
que tu non das apurado                                                       o que tu lle podes faguer.

Vaia pola Virxen Santa                                                       Volveu decir o Ribeiro 
xa pasou por Rebordondo                                                   e limpiabase cun pano
furouselle o pote os pobres                                                 Dios me dia máis salud
e apagouselle o lume todo.                                                  para acompañarvos pro ano.    

Dixo o José Pasparín                                                           Adiós amigos de Meilás
todos entendedes mal                                                          canta o cuco no carballo
non dades guisado a carne                                                   ídevos xuntando todos
hasta o luns de carnaval.                                                      para volver cebar pro ano.

Nesto falou o Benito                                                            Perdonen mozos e mozas
imos sair do inverno                                                             se algún lle parece pouco
parecemos os demonios                                                        que a xentiña diste pueblo
metendo leña o inferno.                                                        sempre lle quixemos moito.

Saíu o lambón do Bouzas                                                     Dios quiera que de hoy en cien años
ca fame vou rabear                                                               descansemos todos en paz
inda as talladas non queceron                                               y allí nos juntemos todos
xa empezaban de probar.                                                      en el campo de José Paz

Dixo o gabacho do Bouzas                                                   Si en algo vos ofendín 
quere comprar unha mula                                                      terán que me dispensar
esta carne non vos sirve                                                        que son casos do entroido
porque lle botastes ruda.                                                        e tamén do Carnaval.

Chegou a Pepiña o forno                                                       Con el sombrero en la mano
trata a Consuelo de burra                                                       a todos os pido perdón 
vaia pirixel que trouxeches                                                    soy un hombre destemido
que resultou ser ruda.                                                              y también de corazón.

Saltan as mozas no forno                                                        Regimiento muy alerta
ruxindo na caravilla                                                                compañeros atención
tócate o nabo Consuelo                                                           avasallar mis contrarios
que estropeaches a comida.                                                     y que avance la Legión.

Dixo o lambonciño do Bouzas                                                FIN
desta en blanco quedamos
despois de tanto traballo                                                          CORTEGADA, 17 DE FEBREIRO DE 
vaia foda que levamos.                                                            1947.

E nesto dixo o Domiro
mozo de moita razón
non nos serviu para comer
vouno levar para xabón.

Entón dixo o Gabriel
dúas balas fun gastar
pensei fartarvos de carne
non a podemos chincar.

E nesto chegou o Ribeiro
agarrado nunha caxata
imos ver si ten arreglo
vouvos meter eu a pata. 


Este testamento é outra mostra de que o entroido é e foi unha festa moi celebrada na Limia.

O meu agradecemento ás persoas que nos anos de terror seguiron mantendo as tradicións. 








martes, 12 de decembro de 2023

ENCALADOS E ENCINTADOS EN REBOREDA. PORQUEIRA.

 

Ubicación de Reboreda. Mapa Google.

Reboreda pertence ao Concello de Porqueira. É unha aldea, como moitas deste concello, que ten canastros para secar o millo, casas con corredores cara o sur e un cano do que os veciños están moi orgullosos e que coidan con agarimo.

Cano de Reboreda.

Algunhas casas teñen o encintado protector nas xuntas das pedras do paramento.


Casa con patín de encintado regular e irregular. Na porta, xanelas e límites laterais encintado máis groso.

Tamén encontramos encintado en pequenas xanelas.


Encintado en xanelas que recordan unhas cornamentas.


Encintado en pequena xanela na escaleira. Esta localicación da xanela tamén a ollamos en Xinzo.

Dentro da interesante arquitectura popular de Reboreda temos dúas casas que sobresaen polo encalado.

A primeira casa ten a fachada de nacente cun encintado que se fai mas groso en todo o contorno e na porta da corte. Por riba da porta da corte ten un encalado en forma medio círculo onde aparece o número 10. Pero o encalado máis fermoso é o da xanela. 


Casa de Reboreda con encintado e encalado en xanela.


A xanela presenta na parte superior e na inferior o mesmo deseño. Un cículo central en negativo. A ambos lados deste circulo central temos outros dous círculos máis pequenos que están entre dúas cuñas.  As puntas interiores conectan directamente co círculo central. As cuñas teñen un triángulo en negativo no interior. Tamén cara as puntas das cuñas temos uns circulos irregulares en positivo.
 
Xanela de Reboreda.

Nos laterais da xanela temos o mesmo deseño pero lixeiramente diferente ainda que emprega formas da parte superior e inferior. Como é máis longa amplíase o círculo do medio e introducese de arriba a abaixo un círculo en negativo sen decoración seguido doutros tres círculos que presentan decoración. O círculo central representa unha cruz de brazos iguais que penso que e unha flor e os outros dous círculo teñen o que serían as follas da planta. Non son totalmente simétricos porque o círculo de abaixo do lado dereito non está cerrado e a punta da cuña invade o interior do círculo.

Casa en Reboreda con encaldados.

A segunda casa presenta un encintado perimetral máis groso cara o exterior e unha liña máis estreita cara o interior. Tamén é mais groso na xanela.

Temos dous encalados que estiveron pintados. Están colocados na fachada de nacente e na do norte.


Encalado fachada e nacente.

No encalado de nacente aparece unha planta con sete flores de seis pétalos de cor azul. 


Detalle das flores pintadas.


Foto do encalado norte. Foto editada.

Editei a foto do encalado do norte para intentar ver o que tiña pintado. Na parte inferior aparace un pequeno círculo con duas líñas paralelas encima. Por riba un círculo grande que parece ser un reloxo,  ata parece que se ven as agullas. Pola orientación norte non pode ser de sol, non serviría para dar a hora. A cada lados dous círculos. Unha liña divide o encalado, que sería a do encinado, polo que este encaldo é posterior ao encintado. Por riba da liña temos dous círculos e na parte superior un deseño con almeas e un círculo no medio.

O encalado ten forma de escudo e pode que sexa o que queda dunha representación heráldica.

Non quería fechar este artigo sen facer refencia ao especial traballo de forxa que presenta unha das casas de Reboreda. Poño unhas fotos.

Detalle da porta da varanda.



Detalle da armazón da varanda.


Outro detalle da armazón da varanda.

Temos en Reboreda a intención dos veciños de enfeitar as súas casas con encalados e traballos de forxa que nos achega ao bon gosto que tiñan os nosos avós dentro das limitacións dunha economía que non daba para luxos.

O meu agradecemento a Raúl e Ana que foron os que me avisaron dos encalados.

O meu especial agradecemento a miña filla Uxía por acompañarme e amosarme Reboreda.


Quixen poñer esta foto porque nos anos oitenta cando comecei a visitar as aldeas, os e as que saían a ver que facía eu por alí eran as persoas que vivían nela. Agora non queda xente nas aldeas pero aínda hai quen olle para un.