ENCALADOS NA ANTIGA ESCOLA DE SAN MARTIÑO DOS PEROS, CONCELLO DE BALTAR.

A visita a San Martiño dos Peros, Concello de Baltar, foi no mes de agosto de 2021 para documentar o "Xogo de Os Vintos".

Aparcamos en fronte da Casa do Boi. Un pouco máis arriba, pasada a fonte, está a casa que foi a antiga escola e que rematou sendo vivenda particular. 

Nesta antiga escola é onde están os encalados que aínda perduran.

Encalado con data.

O encalado é unha data. Nun rectángulo cos lados curtos rematados en dous semicírculos aparecen as letras e os número en negativo. Empezando pola esquerda aparecen dúas letras. Primeiro unha "B" en maiúscula seguida do que pode ser unha "J" maiúscula. Poden ser as iniciais do nome do dono da casa. Despois un rombo marcado con liñas sobre o encaldo. Ten buratos nas catro puntas e un no centro. Sigue unha "A" maiúscula que é a inicial de ano. Despois está a data "1932". Á dereita, separada, aparece dentro dun círculo a flor da vida que tantas veces se usa como decoración dende tempos recuados na nosa cultura. 

Encalado circular.

Temos á dereita do encalado con data, un encalado círcular que eu penso que representa o sol. O círculo ten restos de encalado. Ten un burato central. Ao redor do burato temos un círculo marcado cunha liña negra. Marcando un círculo máis grande temos outra liña negra. Sobre esta liña temos o encalado que pecha o círculo e que é o que mellor se conserva. Na parte de arriba aparecen unhas pequenas "V" en negro que poderían ser os raios do sol. Ten resto de policromía vermella na parte superior. Un tubo do desaugadoiro colocado por diante impide a observación con comodidade.

Desboto a posibilidade dun reloxo de sol porque está moi alto e as propias tellas fanlle sombra.

Por último aparece un encalado antropomorfo composto por dúas figuras que teñen entre elas unha planta ou árbore. Usan o encintado de abaixo como chan.

Encalado de Adán e Eva e a árbore do ben e do mal.

Eu penso que son Adán e Eva e a árbore da sabiduria do ben e do mal. As figuras son moi básicas. Están cos brazos abertos. A da esquerda ten o nariz e un ollo que se distinguen perfectamente. A man esquerda, dereita según se mira, ten intención de coller algo. Penso na mazá que podería ser ese pequeno encalado redondo que ten a uns centímetros ao alcance da man. A figura da dereita non ten o rostro definido. O que ten é unhas mans enormes e restos de policromía en vermello en brazos e peito. Normalmente na iconografía relacionado con este tema, a figura da esquerda é o home e da dereita é a muller. No centro teríamos a árbore dentro dunha pía. (Na pía é onde se bautizan con auga bendita aos nenos católicos que precisan purificar este primeiro pecado orixinal). Dende esta pía arrancan dúas pólas cara os lados con dúas follas cada unha. Aparece tamén unha póla central que ramifica tamén en dúas follas que deixan un espacio central que é ocupado por unha cabeza de serpe en vermello. A serpe que incitou á parella a comer da mazá e así segundo as crenzas cristiás comezou o pecado no mundo. Para outros comezou o libre pensamento. 

No retábulo da Igrexa de Laroá temos o desenlace da desobediencia divina. O Anxo San Uriel (Lume/luz de Deus) expulsa a Adán e a Eva do paraíso. 

 Retablo da igrexa de Laroá.

O meu agradecemento á familia de Enesio Fidalgo Nocelo por tratarnos tan ben cada vez que nos invitan a visitar San Martino dos Peros.

ENCALADOS E ENCINTADOS EN REBOREDA. PORQUEIRA.

 

Ubicación de Reboreda. Mapa Google.

Reboreda pertence ao Concello de Porqueira. É unha aldea, como moitas deste concello, que ten canastros para secar o millo, casas con corredores cara o sur e un cano do que os veciños están moi orgullosos e que coidan con agarimo.

Cano de Reboreda.

Algunhas casas teñen o encintado protector nas xuntas das pedras do paramento.

Casa con patín de encintado regular e irregular. Na porta, xanelas e límites laterais encintado máis groso.

Tamén encontramos encintado en pequenas xanelas.

Encintado en xanelas que recordan unhas cornamentas.

Encintado en pequena xanela na escaleira. Esta localicación da xanela tamén a ollamos en Xinzo.

Dentro da interesante arquitectura popular de Reboreda temos dúas casas que sobresaen polo encalado.

A primeira casa ten a fachada de nacente cun encintado que se fai mas groso en todo o contorno e na porta da corte. Por riba da porta da corte ten un encalado en forma medio círculo onde aparece o número 10. Pero o encalado máis fermoso é o da xanela. 

Casa de Reboreda con encintado e encalado en xanela.

A xanela presenta na parte superior e na inferior o mesmo deseño. Un cículo central en negativo. A ambos lados deste circulo central temos outros dous círculos máis pequenos que están entre dúas cuñas.  As puntas interiores conectan directamente co círculo central. As cuñas teñen un triángulo en negativo no interior. Tamén cara as puntas das cuñas temos uns circulos irregulares en positivo.
 

Xanela de Reboreda.

Nos laterais da xanela temos o mesmo deseño pero lixeiramente diferente ainda que emprega formas da parte superior e inferior. Como é máis longa amplíase o círculo do medio e introducese de arriba a abaixo un círculo en negativo sen decoración seguido doutros tres círculos que presentan decoración. O círculo central representa unha cruz de brazos iguais que penso que e unha flor e os outros dous círculo teñen o que serían as follas da planta. Non son totalmente simétricos porque o círculo de abaixo do lado dereito non está cerrado e a punta da cuña invade o interior do círculo.

Casa en Reboreda con encaldados.

A segunda casa presenta un encintado perimetral máis groso cara o exterior e unha liña máis estreita cara o interior. Tamén é mais groso na xanela.

Temos dous encalados que estiveron pintados. Están colocados na fachada de nacente e na do norte.

Encalado fachada e nacente.

No encalado de nacente aparece unha planta con sete flores de seis pétalos de cor azul. 

Detalle das flores pintadas.

Foto do encalado norte. Foto editada.

Editei a foto do encalado do norte para intentar ver o que tiña pintado. Na parte inferior aparace un pequeno círculo con duas líñas paralelas encima. Por riba un círculo grande que parece ser un reloxo,  ata parece que se ven as agullas. Pola orientación norte non pode ser de sol, non serviría para dar a hora. A cada lados dous círculos. Unha liña divide o encalado, que sería a do encinado, polo que este encaldo é posterior ao encintado. Por riba da liña temos dous círculos e na parte superior un deseño con almeas e un círculo no medio.

O encalado ten forma de escudo e pode que sexa o que queda dunha representación heráldica.

Non quería fechar este artigo sen facer refencia ao especial traballo de forxa que presenta unha das casas de Reboreda. Poño unhas fotos.

Detalle da porta da varanda.

Detalle da armazón da varanda.

Outro detalle da armazón da varanda.

Temos en Reboreda a intención dos veciños de enfeitar as súas casas con encalados e traballos de forxa que nos achega ao bon gosto que tiñan os nosos avós dentro das limitacións dunha economía que non daba para luxos.

O meu agradecemento a Raúl e Ana que foron os que me avisaron dos encalados.

O meu especial agradecemento a miña filla Uxía por acompañarme e amosarme Reboreda.

Quixen poñer esta foto porque nos anos oitenta cando comecei a visitar as aldeas, os e as que saían a ver que facía eu por alí eran as persoas que vivían nela. Agora non queda xente nas aldeas pero aínda hai quen olle para un.

ENCALADOS E ENCINTADOS EN TRANDEIRAS. A LIMIA (REPORTAXE FOTOGRAFICA)

Na Limia é aconsellable a visita ao Bon Xesús de Trandeiras. O mosteiro que estaba ao pé dunha masa de auga que era o noso mar, a Lagoa de Antela.

Xa que estamos perto da aldea de Trandeiras podemos achegarnos e visitar os encalados e os encintados que tamén son un referente en A Limia. É merecente desta distinción, sobre todo por dúas casa que está fermosamente decoradas.

Vou describir algunhas casas da aldea que están encaladas e encintadas ata chegar as casas máis encaladas.

Aparecen encintados en paramentos para protexer o interior da vivenda da humidade.

Encintado illante.

 Tamén aparecen encintados grosos en xanelas con intención decorativa.

Encintado groso decorativo.

Temos encalados funcionais como os que cobren totalmente o paramento nas paredes dos balcóns e corredores.

Restos de encalado en antigo corredor agora desaparecido.

Nesta foto ollamos mellor o encalado de todo o paramento.

Encalado na parede do corredor.

Temos tamén restos de encalados decorativos nas colunmas dos balcóns, por certo as columnas son ben lindas. 

Casa con columnas encaladas.

Detalle do encalado nunha das columnas. O encalado está só na parte de arriba, non sei se neste caso é así ou se perdeu o encalado na parte de abaixo.

Columna encalada.

Temos outra casa con columnas e encalados semellantes.

Corredor con encalado en columnas e paramento.

Detalle da columna que neste caso tamén ten resto de encalado na parte de abaixo.

Columna encalada.

Outro exemplo máis de columna encalada. Neste caso quixen poñer esta foto polas ristras secas onde colgou o millo. 

Fermosura de balcón.

Paso agora a comentar a primeira das casas que destacan polo encalado decorativo. Ten ademais na fachada do balcón o paramento encalado, como xa vimos noutras casas.

Primeira das casas con encalado decorativo.

Pero o que nos interesa está na fachada lateal, nas xanelas e na lumieira da porta da corte.

A xanela da esquerda.

Xanela da esquerda.

Ten un encinado largo en todo o contorno. Na parte de arriba e na de abaixo do encintado é onde se atopan os encalados xeométricos. Na parte de arriba temos, empezando pola esquerda, dous medios círculos e a metade doutro en positivo rodeados por riba doutros tantos medios círculos en negativos. De fondo ha un encalado do que xa vai quedando pouca cousa. No centro temos un medio círculo grande que chega ao máis alto do encintado de fondo. Non se distingue moi ben pero parece que segue a serie de medios círculos. Na parte dereita é menos claro pero parece que tamén segue a serie de medios círculos.

A parte de abaixo está moi deteriorada e deberon existir figuras xeométricas en positivo enmarcadas nun rectángulo en negativo. Ollamos unha media lúa en minguante e restos de círulos. Unha mágoa.

A xanela da dereita.

Está pintada dun azul moi bonito. A xanela ten un encintado largo todo ao redor. Na parte de arriba fai unha forma decorativa. Por dentro leva tamén encalado que remarca en negativo a forma. Agora falta bastante na parte esquerda.

Na parte de abaixo aparecen catro letras sobre unha liña de encintado, que a vez crea un espazo libre entre a liña e o encintado natural da pedra. As letras como se ve son: R, D, P (pode ser) e D. Iniciais do dono ou dona da casa?

Na lumieira da corte aparece un encalado decorativo xeométrico.

Encalado decorativo xeométrico.

 

Dun pequeno círculo nace unha liña vertical. Dende o fondo desta liña vertical arrinca unha ondulación que  avanzaría por toda a lumieira. Na parte alta da ondulación, a altura do primeiro círculo, arranca outra liña vertical. Entre o pequeno círculo e a parte maís alta da onculación colócase a parte inferior dun medio círculo. Onde remata a parte inferior da ondulación volve a aparecer o pequeno círculo e a liña vertical e repítese toda a figura. 

Agora imos ver a casa que máis destaca en Trandeiras tendo en conta o encintado, o encalado e o estado de conservación.

Fachada principal onde destacan os elementos ornamentais.

Outra vista da fachada principal.

Como ollamos a casa está perfectamente encintada. O interestante desta fachada está na xanela e debaixo do tellado.

Xanela da fachada principal.

A xanela ten un encintado largo que a rodea por tres partes e é posible que a parte de arriba, no seu momento, tamén tivese o encintado. 

Detalle dos cálices e dos círculos da parte de arriba da xanela.

Dentro do encintado perimetral e na parte de arriba da xanela temos sete círculos e a cada lado dos círculos podemos ollar, ainda que deteriorados, dous cálices. Como xa temos ollado outras veces, os cálices están formados pola metade dun círculo, un círculo máis pequeno debaixo e un triángulo facendo de base. Todos eles en positivo.

Parte inferior da xanela.

A parte máis interesante do conxunto atopámolo na parte de abaixo da xanela. O encintado presenta, como ollamos noutras edificacións debaixo do tellado, un encalado que verte nos 8 cálices que están debaixo. Os cálices están formados por un medio círculo, un círculo máis pequeno debaixo e un triángulo de base. Son como os dous da parte superior da xanela. Entre os cálices aparecen sete círculos.

Debaixo dos cálices en positivo temos unha liña de encintado. Debaixo da liña aparecen 9 cálices que están formados en negativo. Os medios círculos son os que están en negativo, un círculo pequeno debaixo e o triángulo da base. Entre os cálices aparecen 9 círculos que para ben deberían ser 10 pero falta o primeiro pola esquerda. Debaixo dos círuculos uns pequenos cálices formados por un triángulo invertido e un intento de base debaixo. O último círculo da dereita non ten cáliz porque está como de máis. Unha liña de encintado pecha o conxunto.

Fachada principal.

Na fachada principal debaixo do tellado aparece unha fita de cálices. O medio círculo está en negativo. Debaixo ten o círculo pequeno e de base o triángulo. Entre os cálices aparecen uns círculos. Nesta foto vemos como se conserva a liña de encintado na parte superior dos cálices que noutras partes da fachada se perdeu, posiblemente por obras de mellora no tellado.

Nesta foto ollamos a destrucción de parte dos cálices.

Na parte superior dereita do encalado da fachada principal temos unha rosa celta de catro follas dentro dun círculo. Os pétalos non están totalmente desenrolados e perdeu un dos pétalos, o superior dereito.

Rosa celta en fachada principal.

Na fachada lateral temos a continuación da fita de cálices. Pero neste caso os cálices están formados por medios círuculos en positivo. Entre os cálices aparecen os círculos. Sobre o encintado esquerdo da xanela que é máis largo, e seguindo a liña de cálices aparece un cáliz máis grande. Supoño que sobre o encintado dereito da xanela habería outro cáliz máis grande, hoxe falta o encalado.

Fachada lateral.

Na parte superior esquerda debaixo dos cálices temos dúas rosas celtas completas de seis follas. Aparecen uns ángulos decorativos na parte dereita. 

Detalle das dúas rosas celtas. 

Sempre é moi agradable visitar Trandeiras polos atractivos que ten. O Mosteiro do Bon Xesús, as fontes, as carballeiras, a vista da antiga Lagoa de Antela e a peculiar arquitectura popular limiá.

ENCALADOS E ENCINTADOS EN SOLVEIRA. A LIMIA. (REPORTAXE FOTOGRÁFICA).

 

No verán do 2021 fun ata Solveria no Concello de Xinzo de Limia. Varias casas amosan os encalados de cálices que imos coñecendo polos artigos deste blog.

Esta primeira casa que está construída en cachote ten restos dun encintado que é irregular. Está bastante esnacada.

Debaixo do tellado atopamos os encalados en forma de cáliz. Como ata agora o cáliz está formado por un medio círculo e un triángulo. Non aparecen círculos entre os cálices.

Casa de Solveira con encalado.

Debaixo dos cálices temos un encintado horizontal que fai a función de balda. Supoño que o encalado e o encintado percorrerían toda a fachada principal. O tempo xa traballou e falta na xanela.

Pormenor do encalado.

Como ollamos na foto, o cáliz está formado por un medio círculo e un triángulo. Na parte superior o encalado derrámase dentro dos cálices. A verdade é que crea unhas formas moi agradables. No negativo parecen uns cogomelos de pé largo.

Pormenor do encalado.

Esta outra casa é de perpiaño e ao ser as pedras regulares o encintado tamén o é. A casa ten encalado de cálices debaixo do tellado. 

Casa en Solveira.

Pormenor da xanela con encintado e o encalado de cálices. Neste caso non ten a balda de encintado para soportar os cálices.

Xanela con encalado.

O encalado está estragado en partes da fachada. Chega a faltar en moitas ocasións. O cambio de tellado e a colocación do caleiro son unha máis que posible causa da perda.

Pormenor do encalado.

Nesta casa a novidade é que o encalado que se derrama no cáliz ocupa todo o largo da boca do cáliz. O efecto é dunha ondulación ben linda.

Pormenor do encalado que crea un efecto de ondulación.

Esta casa de Solveria presenta unhas diferenzas importantes ao ollado ata agora. O encalado non está debaixo do tellado. A casa ten un longo corredor e o paramento do corredor está encalado na súa totalidade.

O que interesa está debaixo do corredor. 

Casa en Solveira.

A fachada principal ten un engadido que non souberon dicirme para que serve. Esta construcción divide a fachada en dúas partes.  

Parte dereita da fachada principal.

Ollamos na seguinte foto os cálices. Facendo de base temos unha balda de encintado. O encalado superior derrámase no cáliz. 

Pormenor dos cálices da parte dereita.

O máis interesante está na parte esquerda da fachada principal.

Parte esquerda da fachada principal.

Temos a continuación dos encalados de cálices que supoño acupaba toda a fachada principal. Debaixo dos cálices aparece un deseño xeométrico moi interesante.

O deseño ten na parte superior o encintado que serve de base aos cálices. Na parte esqueda ten un encintado groso que supoño chegaría ao chan. Na parte inferior tamén ten unha liña de encintado. Pode que tivese encintado na parte dereita, non se distingue moi ben.

Deseño xeométrico.

O deseño esté inscrito nun cadrado. Centrado na parte interior de cada lado do cadrado temos uns medios círculos en negativo. Non están cheos de cal e só se distingue o contorno. Como os círculos non chegan ao bordo do cadrado, trázanse unhas liñas rectas que completan a figura. O remate é en punta. No centro do cadrado aparece outro círculo en negativo que rodea unha rosa de seis follas en positivo, "a flor da vida" . O conxunto é harmonioso e dunha beleza singular.

Ainda temos outra casa con encalados.

Casa con encalados.

A casa ten o encalado debaixo do tellado só na parte da dereita, onde está a xanela. Destaca tamén o encintado no paramento de cachote. O balcón ten un encintado groso pero non hai máis encintado na parede. É posible que o tellado xunga estas dúas casas.
 

Pormenor da parte da fachada onde están os encalados.

Os cálices teñen unha pequena diferenza aos ollados ata agora nesta aldea. Entre os medios círculos e os triángulos temos uns pequenos círculos que engaden maís beleza ao conxunto. Teñen unha balda de encintado onde descansan os cálices. Na parte superior o encalado que se derrama dentro do cáliz é máis estreito.

Pormenor dos cálices.

A xanela presenta un interese especial. Na parte superior ten o encintado base dos cálices. Está rodeada por un encintado groso xunguido aos encintados elípticos das pedras cercanas.  

Na parte inferior do encintado groso da xanela aparece un encintado de dentes de serra da mesma lonxitude. Despois temos un encintado dobre que alonga o medio círculo que aparece inmediatamente debaixo. Supoñemos que eran seis os medios círculos porque falta un e o da dereita de todo deixase albiscar. Debaixo do conxunto temos un encintado recto onde descansan os medio círculos e que pecha o deseño da xanela.

 

Xanela con encintados e encalados.

Quería rematar falando de dúas casas que chamaron a  miña atención.

A primeira ten un encintado antigo sobre o paramento de cachote. Fíxose un encintado xeométrico, que eu penso posterior, que non coincide coas formas das pedras e que crea unha distorsión na parede.  

Casa con encintado sobreposto.

A outra casa ten o cuñal que ata o primeiro andar é dobre. O encintado faise dobre e remata subindo por cada paramento ata o tellado.

Pormenor do encintado dobre.

A cantidade de casas esborralladas está aumentando moito. Perdemos definitivamente o que durante tantos anos levantou a nosa xente. É TRISTE SER TESTEMUÑA DA DESFEITA. 

Cazado en Solveira por unha amiga da miña filla Uxía.