O VERGALLO. UN ELEMENTO IMPORTANTE DA MÁSCARA DE XINZO DE LIMIA.

Co paso dos anos moitas das partes que forman a vestimenta e tamén dos elementos complementarios das máscaras van cambiando. Nas fotos antigas ollamos que os deseños das máscaras e a vestimenta mudou para facelas máis vistosas, máis cómodas ou porque o artesán deulle o seu toque persoal, ou.... O entroido é dinámico e os materiais ou desaparecen ou son cambiados por outros que dan mellor resultado. O importante e que se manteña esa repetición na actitude que todos esperamos de cada unha das máscaras do noso entroido.

Un dos elementos que se perdeu na máscara de Xinzo foi o vergallo. 

O nome foi recuperado para a máscara de Sarreaus: VERGALLEIRO. (Que comparte espazo cos Peliqueiros de Freixo e Freande) 

Vergalleiro.

Na Limia o vergallo é recoñecido e asimilado como un elemento da máscara de Xinzo, da Pantalla.

QUE É UN VEGALLO?

O dicionário Estraviz dinos:

(1) Órgão genital do macho. O órgão genital dos bois e dos cavalos despois de cortado e seco.

(2) Azorrague (látego) feito desse órgão.

O diccionario da RAG:

2. Órgao da cópula, nos mamíferos machos. Sinónimos: verga, vergalleira.

3. Verga do touro que, unha vez seca, se utiliza para facer látegos.

Vergallo de boi

O vergallo da foto é propiedade de José Manuel Lorenzo que o leva pendurado do pulso no tempo de entroido, cando sae de Pantalla. O vergallo fíxollo o seu pai, Celso Lorenzo Otero que foi o que me informou da elaboración:

Unha vez que se extrae o vergallo do boi ponse a secar ao ar. Para que quede estirado cólgaselle un peso na punta. Cando seca enrólase sobre si mesmo e córtaselle a punta máis fina. Para darlle máis consitencia neste caso Celso enrolou un aramio todo ao redor. Como é un vergallo para lucir e non para bater deulle unha mao de verniz. Fixo un burato na base para pasar un amalló de coiro para pendurar do pulso. Na parte por onde se agarra enrolou un cordón fino para non tocar directamente na pel do vergallo.

O vergallo ten de longo 46 cm. 

Na lado da empuñadura ten de ancho 1,7 cm e 1,3 cm. Non é totalmente circular. Está un pouco aplanado. A empuñadura mide 8,5 cm e deixa un centímetro para o burato por onde pasa o amalló de coiro. Este amalló mide 17 cm en total e de ancho 3 mm. Esta empuñadura do vergallo é un pouco máis ancho por mor do cordón: 2 cm e 1,6 cm.

Na outra punta o vergallo mide de ancho 1,3 e 1 cm. Continúa a forma aplanada.

O aramio deixa 11 tramos á vista.

Vergallo de Boi.

Vicente Risco dínos como empregaba a máscara de Xinzo de Limia o vergallo:

"con camisetas e calzóns de punto, campaíñas e un vergallo de boi na man, en Xinzo de Limia" cando fala das Damas e Galán que en tempos participaban do entroido de Xinzo na súa monumental Etnografía.

O informante foi posiblemente Ángel Ramos, mestre en Lamas, que lle fixo unha descripción do Galán que recorda moito ao traxe que hoxe en día usa a Pantalla:

"os homes cunha camiseta e un calzoncillo de punto e unha faixa encarnada, con uns colares de campanillas, e un vergallo de boi cunha vexiga de de porco atada na punta." 

Na memoria da xente de Xinzo quedou o recordo de que a máscara levaba vergallo. Pero ninguén sabe dicir claramente para qué e porque a máscara levaba este complemento. O máis comentado é que se empregaba para espantar aos cans que asustados polo ruído e a forma atacaban ás Pantallas. Os que agora levan vergallo coa Pantalla pendúrano do pulso e ainda que non repartan vergallazos, si que pensan que era para iso. Para que se non?

En conversa coa persoa que facía os cintos das Pantallas e que exerceu o oficio do traballo do coiro moitos anos en Xinzo de Limia, Manolo Ramos Cid, díxonos que compraba os vergallos xa feitos á empresa de Allariz Curtidos Blanco. Os vergallos que vendía era como látegos para as bestas. Non vendeu ningún para as Pantallas.

Se as Pantallas nalgún tempo levaron vergallo, supoñemos que era para dar vergallazos. Estamos a falar dunha máscara fustigadora, como outras moitas do entroido galego. Perdeuse o vergallo e a vexiga que ía amarrada na punta pasou a man. As vexigas non baten na xente. Só fan ruído que xunto coas campás do cinto anuncian a chegada das Pantallas ás rúas. Das boas Pantallas. Por moitos anos.

José Manuel Lorenzo de Pantalla co vergallo pendurando do pulso.

O meu agradecemento a Celso Lorenzo Otero por prestarme o vergallo e por explicarme a elaboración e ao seu fillo José Manuel Lorenzo por prestarme a foto.

Tamén o meu agradecemento a Manolo Ramos Cid pola información e a Justo Gude por organizar a entrevista. 

No Domingo Corredoiro do ano 2022 saqueille unha foto a Juan Villarino que levaba pendurado do cinto un vergallo. A foto é na Praza de Oriente.

Juan Villarino.

Risco, Vicente. Obras Completas. 3 Etnografía. Editorial Galaxia. 1994.

Revista NÓS.

ENTROIDO DO ANO 1943 EN XINZO DE LIMIA. OS ENTROIDEIROS NA CADEA.

Sempre escoitamos falar en Xinzo de Limia do ano no que meteran na cadea aos que festexaban o entroido. Eran os anos duros da dictadura. O entroido estaba vetado. Só se celebraban as festas relixiosas con toda a severidade que o réximen franquista impuxo nos costumes e na vida en xeral.

No 1943 varios veciños de Xinzo de Limia foron para o caldeiro e tamén foron multados porque estaban a celebrar o entroido. Non foi a maoires porque estas persoas eran maís ou menos afectas ao réxime e además tiñan o diñeiro para pagar as sancións. 

Escoitamos contar que como os que facían o entroido estaban na cadea, a festa desprazouse cara a rúa onde estaban os pechados. Non lles faltou a bebida e a comida. Tampouco o cante e o baile.

Cando de mozo saía de Pantalla cos meus amigos, sempre "collíamos" ao Pepe Álvarez que gustosamente tomaba un viño connosco. Contábanos cando o meteran na cadea por celebrar o entoido e seguidamente mostraba con orgullo a multa de 250 pesetas que lle botaran. A multa sempre a traía na carteira. Que anos máis bos cando o entroido era noso!!!

Conseguín un lector de disquetes, aqueles primeiros discos de almacenamento de datos, e fun revisando os disquetes que tiña na casa (os que quixeron abrir) e nun deles apareceron catro fotos que me deixara para escanear un fillo de Justo Álvarez, alá polos anos 90 do século pasado. Tres son do entroido. Unha delas ten importancia porque vense catro persoas na xanela da cadea de Xinzo de Limia. (Actual Escola Municipal de Gaitas e Percusión de Xinzo de Limia.)

Pois ben, esa foto mostra a algúns dos que estiveron pechados na cadea naquel entroido do ano 1943. Estaban pechados no primeiro andar da cadea. A xanela é a que está por riba da porta da entrada.

Contei coa imprescidible axuda do meu amigo e compañeiro da Asociación O Bión, Justo Gude, para identificar aos que aparecen na foto. Gude fai unhas auténticas radiografías das fotos antigas e acaba por descifrar toda a información que poden ofrecer.

Esta é a foto orixinal. Temos que pensar que nos anos 90 os escaneados eran moi básicos.

Cadea de Xinzo de Limia. Actual Escola Municipal de Gaitas e Percusión.

 

A proposta de identificación de Justo Gude é a seguinte:

Fotos coas persoas identificadas. Composición de Justo Gude.

Justo Rodríguez é o da parte superior esquerda. Pepe Álvarez é o da parte inferior esquerda.

Alfonso Villarino é o da parte superior dereita. Víctor Domínguez é o da parte inferior dereita. 

Esta achega á historia do entroido de Xinzo de Limia non sería posible sen a axuda de Justo Gude. 

OS DEDÍS.

Teño falado neste blog do importante que foi e ainda é o cultivo do centeo na Limia. A vida dos nosos maiores xiraba en grande parte ao redor dos traballos deste cultivo.

A seitura era unha data importante. Recoller o fruto do traballo anual tiña unha significación especial. Estamos a falar do pan de todo un ano.

O traballo da seitura era duro. A palla está en estado óptimo para ser cortada nas horas centrais do día. Polo tanto seiturábase nas horas de máis calor nos días máis quentes do ano. 

Seitura en Xinzo de Limia.

Xs seitureirxs levan nunha man o fouciño para cortar mentres a outra man agarra un mangado de palla. Para evitar os cortes usábanse uns dedís.

Os dedís están feitos integramente de coiro. Hai un para cada dedo e están adaptados ao tamaño dos dedos. Un amalló une todos os dedís para que non se perdan. O mesmo amalló servía para que pendurasen do cinto ou do pulso cando non se usaban.

As medidas son:

Polgar. Longo 5,5 cm. Alto 4,80 cm. Ancho do burato 1,90 cm.

Indicador. Longo 6 cm. Alto 3,5 cm. Ancho do burato 1,6 cm.

Medio. Longo 5,80 cm. Alto 4,80 cm. Ancho do burato 1,70 cm.

Anular. Longo 6 cm. Alto 4,20 cm. Ancho do burato 1,60 cm.

Mainiño. Longo 5,20 cm. Alto 4,5 cm. Ancho do burato 1,60 cm. 

Para quen non coñeza a mecánica do corte das pallas é un momento que une a forza e a maña. Cóllese un mangado de pallas coa man esquerda e dase un tirón forte coa fouce por debaixo da man para que o corte sexa uniforme. O mangado de pallas colócace no terreo e repítese o proceso.  

A axuda para a seitura era moi importante e toda a aldea se implicaba no traballo. Era un traballo comunitario. 

Como se colocan na man?

Postos na man esquerda porque na dereita lévase a fouce.

Moitxs dxs seitureirxos que remataban o traballo da seitura na casa e tamén despois de axudar aos veciños, marchaban a traballar a Castela. Esa era unha verdadeira epopeia para os centos de seitureirxs, que incluso con 12 anos, percorrían a pé as duras terras de Castela para ganar uns cartos que axudaban na economía familiar.

É arrepiante escoitar as anécdotas desta xente. Como soportaban a calor. Como facían para protexerse das tronadas. En qué condicións durmían e comían. Anécdotas de como voltaban no tren ou á pé. Ou de como era de perigoso atravesar a Serra Seca onde podían ser asaltados por atracadores.

Na Limia cantabase moito nas seituras. Eu teño recollidas algunhas cantigas pero non sei se son de seitura. Non coñezo que se recolleran estas cancións e é moi posible que se perderan para sempre. 

Quero agraderlle a Adela o préstamo dos dedís e a paciencia.

Tamén as persoas que fan recreacións das seituras que mostran os vellos saberes. Fun moi ben acollido na seitura e na malla de Queiroás da Igrexa, Allariz, onde me permitiron facer fotos e comentar algúns asperctos da súa seitura. 

Seitura en Queiroás da Igrexa.

Tamén aos seitureiros que fixeron unha seitura en Xinzo de Limia da que formei parte como organizador, fotógrafo e músico.

 

 

OS VINTOS. UN XOGO POPULAR NO SÉCULO XXI. SAN MARTIÑO DOS PEROS. CONCELLO DE BALTAR.

O día oito de agosto de 2021 fomos invitados por Enesio Fidalgo Nocelo a presenciar o Xogo dos Vintos en San Martiño dos Peros, concello de Baltar. Unha linda aldea da raia seca. Portugal está a 500 metros. Aos Vintos só se xoga en dúas aldeas da parroquia de San Paio de Abades: San Martiño dos Peros, Sabucedo e San Paio.

A tarde de calor non empediu que se xuntaran no campo de xogo novxs e vellxs. Todxs dispostxs a disfrutar unha vez máis do seu exclusivo xogo. É día de festa para xs xogadorxs.

Os peros que lle dan nome a San Martíño.

Os Vintos, en tempos, era un xogo de homes adultos, Xs nenxs e as mulleres non xogaban. Iso na teoría. Na práctica xs nenxs xogaban cando ían coa facenda ao monte. O propio Enesio cóntanos que él aprendeu o xogo da súa avoa. Ás escondidas xogaban os dous. Os tempos mudaron e a xente desapareceu da aldea. Como moitas outras aldeas, ten algo de vida no verán cando retornan os que buscaron a vida fóra. Pero os netos dos que marcharon non queren volver a aldea. Non teñen elos que os una a ela. É un adeus.

Para que non desaparecera o xogo, os veciños de San Martiño dos Peros crearon a Asociación Cultural Penacurva. O nome dallo un penedo do monte que é peculiar pola súa forma. Os veciños saben que debaixo da parte esqueda do penedo, a que fai de telladiño, era onde os lobos ouveaban. 

No logo a asociación temos o penedo.

No mes de agosto, antes da pandemia, a Asociación Cultural Penacurva organizaba unha xornada festiva para os veciños. Ben cedo preparaban o campo de xogo, comían todos xuntos, xogaban as cartas, xogaban aos Vintos e finalmente na fonte do pilón que está no medio da aldea facían unha guerra de auga. "Na raia, moita metralla"

Pero o protagonista da xornada era o Xogo dos Vintos.

O Vinto.

O Vinto é unha cana de árbore que se colle no monte. Córtase e prepárase para que teña un diámetro duns 10 cm. e de alto uns 20 cm. Como se olla na foto o Vinto vaise traballando coa navalla para que a parte de arriba sexa máis estreita.

 O XOGO.

Para xogar son necesarios dous Vintos e cada xogador ten que levar unha pedra que se chama barla. 

Parella de xogadores coas barlas na man.

A barla é unha pedra lisa de granito, xisto ou un coio duns tres ou catro centímetro de ancha e uns quince centímetros de diámetro. Non ten porque ser redonda e cada xugador ten a súa porque para lanzar é fundamental coñecer o peso e a forma de agarrala.

O xogo dos Vintos é un xogo de puntaría. Consiste en derrubar os paus de madeira (Vintos) tirándolle coa pedra (barla). Os madeiros colócanse un do outro a uns 16 pasos, 14 metros máis ou menos. Para facer máis dificil acertar no Vinto vimos como a parte de arriba é máis estreita.

Barla enfeitada.

Distancia entre os vintos.

Xógase por parellas. Unha vez colocados os Vintos, os xogadores de cada parella lanza por turnos. Cando lanzan os catros xogadores calculan a puntuación. Como collen as pedras que quedaron ao redor do Vinto, xa están na zona de lanzamento para intentar tirar o Vinto que acaban de deixar no outro extremo do campo de xogo.

As dúas parellas competindo e a barla no ar.

Podemos dicir que existen dúas tácticas de lanzamento. Unha consiste en darlle moita parábola ao lanzamento co que a barla cae a "cachete" sobre o Vinto e o derruba. Na outra táctica a barla vai máis rente ao chao para que caia antes do Vinto e o derrube por arrastre. Senón o derruba o que se asegura son os tantos. Para conseguir que a barla arrastre polo chan os xogadores tallan a pedra.

 Antes de lanzan os xogadores intentan concentrarse todo o que poden. As bromas e brincadeiras son constantes entre os participantes.

Como se olla nas fotos o pé de apoio queda detrás ou a altura do Vinto, non debe sobrepasalo. Fanse excepcións coas persoas maiores e cos nenos que poden lanzar dende máis adiante.

O lanzador colle impulso co brazo nun movemento pendular cara atrás e acto seguido cara diante intentando combinar forza e puntaría para derrubar o Vinto.

Collendo impulso. O compañeiro anima ao lanzador.

Lánzase a barla.

O lanzamento.

A barla caindo cara o vinto.

A barla cara o Vinto.

A barla impacta no vinto.

A barla impactando no Vinto que no vocabulario do xogo é matalo vinto.

O que derruba o Vinto ten que colocalo outra vez para que continúen os lanzamentos dos outros xogadores.

Colocando o Vinto derrubado.

Nos vintos gaña a parella que primeiro chega a 24 puntos. Puntúan os que acertan a derrubar o vinto co que consiguen 8 puntos. Consigue catro puntos a barla que queda máis cerca do vinto. Despois de que lancen os catro xogadores, todos se achegan a comprobar cal é a barla que está máis cerca do Vinto. Pódese facer a ollo pero cando existen dúbidas mídense as distancias a pés. Un xogador pode ter unha puntuación máxima de 12 puntos nunha tirada: derruba o Vinto e a súa barla é a que quedou máis cerca do Vinto. O propietario da barla que quedou máis cerca do Vinto é o que empeza a seguinte rolda. Aos Vintos gaña a parella mellor de cinco partidas de 24 puntos.

O xogo ten un bocabulario especial. Cando derruban o Vinto din matar. Cando a parella que vai por debaixo na puntuación quere animar ao seu compañeiro antes do lanzamento dille: mata, mata!

Tamén empregan a expresión: tiralos puntos cando a intención do lanzamento é que a barla quede máis cerca do Vinto que a barla do adversario. (E se acertas ao vinto, lanzamento perfecto). Os xogaodres piscan o ollo cando seguen coa ollada a traxectoria da barla. Ten a doble función de ollar a barla cara a puntuación no xogo e por ter a seguridade de que non manque a ninguén.

 

Neste video ollamos o lanzamento de dous opoñentes no xogo e como o segundo que lanza "mata" o Vinto.

Os veciñxos de San Martiño dos Peros viven con orgullo a peculariedade que ten poseer un xogo tan especial e único na Limia. Queren que se conserve, que se trasmita e que non se perda este legado dos antepasados que moitas horas pasaron no monte xogando aos Vintos, ao tempo que coidaban da facenda. O meu máis sinceiro recoñecemento pola laboura feita e por non deixar que morran os Vintos.

Apredendo a xogar.

Con esta foto quero homenaxear as persoas de San Martiño dos Peros por entender que a trasmisión dos saberes teñen máis dun camiño e que o contacto de nenos e de maiores é a base para que as tradicións perduren no tempo.

O meu agradecemento a Enesio Fidalgo Nocelo e a súa familia por que nos trataron de primeira. Aos veciñxs de San Martiño dos Peros por soportar a nosa presenza e as nosas preguntas. 

Ás persoas coas que compartín a laboura de tomar notas, sacar fotos e gravar imaxes:

Justo Gude, Ana Parada e Raúl Mera. 

Quero deixar unha entrada que o indispensable Estraviz ten no seu dicionário. Muda algo do que nós ollamos pero paréceme moi interesante a súa lectura.

vinto

s. m.
 
Pedra de uns 7 a 10 centímetros de largo e uns 35 de longo que se coloca de pé no chão para o jogo dos vintos.
 
s. m. pl.
 
Jogo que se faz com pedras. Procura-se uma pedra alongada (7 a 10 centímetros de largo e uns 35 de longo), bem estilhada, que se tenha de pé, ainda que haja que espetá-la um pouco. Os jogadores lançam contra o vinto outras pedras chamadas malras. Cada jogador tem as suas próprias malras. A distância entre o lugar de lançamento e o vinto, nos adultos varia entre 8 e 12 metros. Ganha-se cada jogo a 24 pontos. As tiradas são 4 jogos. Se ninguém deu no vinto, a malra que ficou mais perto obtém 4 pontos. Com a tua malra podes afastar outra e tirar-lhe o triunfo. Se alguém tirou o vinto, esse anota 8 pontos. E se tirou o vinto, e a malra fica tocando o vinto, nesse caso são 12 pontos (8 do vinto e mais 4 da proximidade da malra a ele). Ganha quem chegou antes a ter 24 pontos. Para ganhar a tirada há que ganhar 4 jogos de 24 pontos, com o qual uma partida ou tirada pode durar bastante tempo.

---






Barla enfeitada.

https://studio.youtube.com/video/X_b2zfPIGIY/edit

ENCALADOS E ENCINTADOS EN SEIRÓ, VILAR DE BARRIO.

Quixo a casualidade que nunha visita a Seiró, Concello de Vilar de Barrio, ollase os encalados e encintados da aldea. Era o ano 2016. Volvín estes días de agosto de 2021 para ollar o estado de conservación dos encalados e encintados.

O encalado é unha das manifestacións do arte popular da que máis gosto. Os de Seiró están moi ben. 

Vou falar primeiro dos encintados e encalados desta casa que ao estar nun canellón dá traballo atopala.

Foto do 2021.

Parede parcialemente encintada e encalada. Foto do ano 2016.

A parede perdeu parte do encintado do medio para abaixo. Conserva na parte superior dereita un encintado ben traballado. Predominan as formas máis ou menos circulares que son as típicas de pedras que non está o suficientemente traballadas. Son pedras irregulares e cachotes, como se olla na parte de abaixo que perdeu o encintado.

É no lado esquerdo e por debaixo da xanela onde o artista se luciu máis.

Xanela con encalados. 2016.

Penso que podo dividir o encalado en tres partes.

A parte superior á esquerda.  O encintado é ancho e a parte negativa queda cunha forma redondeada que a min recórdame unha mazá. 

Banda de medios círculos. Aparece debaixo do encintado anterior unha banda de medios círculos. A parte de arriba da banda está formada pola metade de dous círculos e medio.(Parte inferior do círculo). A parte de abaixo ten dous medios círculos. (Parte superior do círculo) Están colocados para que non coincidan as partes anchas dos círculos.

Banda con círculos de menor tamaño. Esta banda en parte pasa por debaixo da xanela. Na parte de arriba da banda ollamos sete círculos e medio. Na parte de abaixo da banda temos as metades de sete círculos e medio (Parte superior do círculo). Esta vez o artista fai coincidir as partes anchas dos círculos. No medio, para completar o espazo, aparecen outros sete círculos de menor tamaño.

Seguramente o encintado e as bandas seguirían cara a esquerda. Parece que ainda quedan restos do encalado. Hoxe está perdido.

CASA QUE FOI TABERNA:

Porta e xanela da casa que foi taberna.

Esta casa ten uns encalados moi lindos. Na fachada da porta e tamén na lateral, debaixo das tellas que sobresaen do tellado, ten un encalado en banda que crea un xogo visual ben interesante co positivo e o negativo.

Encalado positivo, para entendernos o que é de cor branca, está composto por unha fileira de cálices. Entre cáliz e cáliz aparece un círculo. Pode ter un sentido relixioso que nos leva á parte máis importante da Misa que é a conmemoración da morte de Cristo ao consagrar o sangue de Cristo representada no cáliz e do corpo de Cristo representado na hostia que aquí serían os círculos brancos... Ou non. 

O encalado máis próximo ao tellado, que é bastante ancho, fai a intención de derramarse dentro do cáliz. Crea entre cáliz e cáliz, na parte superior, unha medio círculo en negativo.

O cáliz é a peza que aparece máis traballada. A parte do cáliz para conter o líquido son as partes superiores dos medios círculos que xa coñecemos. A base do cáliz está composta por un pequeno círculo e por un triángulo que é o pé do cáliz. 

A parte negativa está formada por un círculo que ten outro círculo no interior e que pola parte de arriba remata en punta. Recórdame as seteiras das ameas dos castelos.

Xanela da taberna.

Detalle da banda á dereita da xanela. O remate integra a forma do cáliz nos encintados anchos da dereita e da esquerda.

Detalle da banda á esqueda da xanela.

Detalle da banda debaixo da xanela que malamente conserva o encalado.

Fachada lateral da taberna con encalado no balcón. Continúa o mesmo patrón de cálices e de círculos.

Casa que en tempos foi taberna fachada con balcón..

Balcón con encalado ano 2016.

O balcón é unha beleza de forxa, que cos encinados e encalados fai un conxunto ben lindo. 2016

Detalle do encalado e encintado da parede do balcón. 2016.

Detalle da banda á esquerda do balcón.

Casa no centro da aldea.

Esta casa conserva o encintado na parte máis alta da parede e o encalado na parte superior da xanela. Segurmente porque é a parte onde non chega a auga da choiva pola protección do tellado. Formalmente o encalado é o que xa vimos na casa que foi taberna: cálices e círculos.

Restos de encintado e encalado na parte superior da xanela.

Detalle do encalado na parte superior da xanela. Os que instalaron o cable deberían pagar en galeras a desfeita.

Como podemos ollar nas fotos os encalados están esnacados polo abandono, pola humidade e pola falta de sensibilidade dos instaladores de cables. Os tellados están cedendo por que non se arranxan e co tempo caerá todo ao chan. Non só se perderán os encalados. A propia construcción desaparecerá. Vemos o fin dunha cultura e o malo é que a cultura que desaparece é a nosa.

Tomás Vega Pato no seu libro Arquitectura Popular Ourensá, clasifica estos encalados dentro dos de "Decoración xeométrica en paramentos verticais". E pon varios exemplos similares con fotos nas seguinte aldeas:

Cortegada, Sarreaus (pax. 366). 

Viladerrei, Trasmiras. Mesmo tema pero con diferenzas na feitura do cáliz e sen o círculo branco.

Trandeiras, Xinzo de Limia, nun caso co cáliz en negativo (pax. 370). 

Solveria, Xinzo de Limia co mesmo tema pero con diferenzas. O cáliz ten o pé máis curto e falta o círculo branco. (pax. 370-371).

Damil, Xinzo de Limia. Recorda o motivo do cáliz pero están feitos con dous círculos (pax. 371).

 

Bibliografía: 

Vega Pato Tomás, Arquitectura Popular Ourensá. Ed. Deputación Provincial de Ourense. 2007.

Vega Pato Tomás, Encalados decorativos no contorno da Lagoa de Antela. Lethes nº 9. 2006.

O meu agradecemento xs veciñxs de Seiró pola amabilidade. 

ACESO AO PRIMEIRO ANDAR NAS CASAS DE XINZO.

Moitas das casas do Barrio de Abaixo de Xinzo de Limia son de dous andares. O andar terreo era onde se gardaban e criaban os animais. O primiero andar era a morada das persoas, onde está o lar e os dormitorios. 

Casa con escaleira interior con dúas portas, unha para a corte e outra para a vivenda.

Ao primeiro andar sóbese polas escaleiras. As escalerias poden estar dentro ou fóra da construción. Vemos as diferenzas. 

Comezamos polas escaleiras interiores. Normalmente arrincan dende a corte dos animais. Son escaleiras de madeira estreitas. Moitas veces cóbrense totalmente con táboas de madeira facendo paredes. Para evitar que non suba ninguén dende a corte, e como non decilo, para evitar os cheiros, pónselle unha porta na parte de arriba. Se se quería reforzar a seguridade púñanse dúas portas, unha na arrancada das escaleiras e outra no cumio.

Unha evolución desta escaleiras de madeira, foi a de separar de construcción a porta da corte da porta do primeiro andar. Son dúas portas independentes dende a rúa ainda que se deixa unha porta interior de acceso dende o portal á corte. Esta escaleira constrúese de pedra e recentemente con novos materiais. 

As escaleiras exteriores presentan diversos modelos. O modelo mais simple é a escaleira directa á porta da vivenda. O acceso é dende o último chanzo no que nos temos que parar para sacar a chave a abrir a porta.

Os tempos forom adaptando as escadas ás novas necesidades e así ollamos como esta escaleira modificouse para aprovietar os espazos deixando, eso si, uns poucos chanzos ao exterior recolocando a porta mais abaixo.

Casa da Praza de Oriente

Podemos ollar que algunhas casas fixeron mais grande o último chanzo para facilitar o acceso. A este chanzo máis grande chamanlle patamal ou patín.

Podemos ver uns exemplos:

Casa con patím ou patamal.

Modificouse a entrada a corte, engadindo muro e unha pequena porta de acceso.

Casa con patín ou patamal e varanda metálica.

Nesta outra casa ollamos como o patín protexe a entrada da corte. Emprégase un canzorro para sustentar as pedras do patin. O espazo debaixo da escada tamén é aproveitado para gardar apeiros. Esta casa pasou de ter escada interior a exterior en algún momento pois pode verse como a escaleira cegou o que parece unha porta ou unha xanela.

Nestes casos as escadas aparecen como un engadido exterior á fachada principal da vivenda.

Albergue de Peregrinos de Xinzo de Limia.

Na reconstrucción da casa para albergue de peregrinos do Camiño de Santiago de Xinzo de Limia pechouse o patin e creouse um novo espazo que fai as veces de recibidor. 

 

Cando se estende o patin crease o corredor. E o corredor ofrece un espazo extra para poñer a secar o cereal como o millo, facer traballos miudos cando o tempo non e bon, poden brincar os rapaces pequenos, falar os namorados, etc.

A escaleirada segue a ser un anexo a fachada principal da casa, no está dentro do volume da casa. Vemos tamén que a escaleira cegou unha porta que agora fai as veces de xanela.

Podemos ollar a escaleira, a porta do corredor e o corredor. A varanda do corredor está fermosamente traballada.

O corredor con máis detalle. Canzorro para soster o corredor e porta da corte modificada. A trave do corredor tamén é de madeira.

A mesma casa nunha foto do outono de 1996.

Esta casa con diversas modificacións mostra a escaleira e o corredor. Parece que as divisións entre parentes acurtou o corredor.

Nesta outra casa o corredor fíxose con novos materiais constructivos. A casa ou casas son un pouco peculiares porque vemos a esquerda parte da escada fazendo de muro e outra escada que daba acceso ás dúas vivendas. Unha delas está esborrallada. Ben, o importante é que se mantivo o modelo de escaleira de corredor.

Podemos ollar como a porta metálica da acceso a dúas escaleiras a dereita e a esquerda.

Foto do outono de 1996 onde ollamos a escaleira que agora está tapada pola porta metálica.

Tamén chega um momento no que se pecha o corredor. Cando esto sucede a escaleira pasa a formar parte do volume da edificación. A escaleira aparece paralela ao muro.

Ten tamén unha xanela á dereita da escaleira. Ollamos que se emprega noutras moradas.

Outro exemplo podemolo ver na casas que sempre coñecín como a casa da Peregrina, que foi a propietaria e que era amiga da miña avoa Julia.

A casas e as escaleiras foro renovadas pero manteñen a distribución de sempre. Escaleira que sobe paralela á parede. Adaptouse a porta para facela máis pequena e colocouse un pasamanos aos lados da escaleira.

As adataptacións posteriores tamén modificaron os espazos para aproveitar unha vivenda que xa non depende do gando e das colleitas. Conservaron unha porta de acceso ao andar terreo.

Tamén vemos a xanela por riba da escaleira.

Os tempos mudaron e as necesidades da xente da vila tamén. Impuxéronse os edificios de vivendas e as casas perderon funcionalidade, nin hai vacas, nin facenda que atender, nin apeios e ferramentas que gardar...

A vila sufriu uns cambios importantes na súa fisionomía que eu penso que o tempo está a demostrar que provoca unha importante perda de identidade dos que somos da vila con tanta mudanza. O noso entorno é moi importante pola identificación e a localización dos espazos. É fundamental para a nosa vida afectiva. Xa o imos pagando, xa... 

.